Internetowy Biuletyn WEGA Jana i Małgorzaty Kiełkowskich poświęcił czerwcowy numer jubileuszowi jakże słusznie przypomnianej wyprawy Polskiego Klubu Górskiego (PKG) na trzeci szczyt Ziemi. To już 40 lat, a była to jedna z najowocniejszych polskich wypraw w góry najwyższe, godna dołączenia do takich sukcesów, jak Nanda Devi East (1939), Kunyang Chhish (1971) czy Everest w zimie (1980). Wprowadziła ona aż pięciu Polaków do liczącej 15 osób elity pierwszych zdobywców szczytów należących do siódemki najwyższych punktów naszej planety. Z powodów politycznych nie było nas przy podboju 14 ośmiotysięczników głównych – Kangchendzöngi Południowa i Środkowa stały się całkiem niezłą rekompensatą. Wyprawą Polskiego Klubu Górskiego kierował doświadczony lider, Piotr Młotecki. Ze składu tej naszej piątki dzisiaj żyje już tylko Wojciech Brański. Kazimierz W. Olech zmarł niedawno, Wojciech Wróż zginął w r. 1986 na K2 w Karakorum, a Eugeniusz Chrobak i Zygmunt A. Heinrich – w 1989 na Lho La w Himalajach. Pożegnał nas też Piotr Młotecki. Dodać wypada, że wejście na dziewiczy szczyt Kangchendzöngi Centralnej dokonane zostało bez zgody władz, gdyż – jak wspomina Wojciech Brański – permit nepalski opiewał na szczyty główny i południowy. Jak pamiętamy, do silnej drużyny PKG dołączony został zespół Klubu Wysokogórskiego. W latach 60. i na początku 70. stosunki między PKG i KW były z różnych powodów napięte, okresami wręcz nieprzyjazne. Po utworzeniu PZA w r. 1974, PKG czas jakiś wahał się z akcesem do Związku. W połowie dekady relacje poprawiły się, ale zadawnione niechęci i uprzedzenia wciąż pozostały żywe. Ujawniało się to w trakcie wyprawy, m.in. w podziale na „my” i „oni”, znalazło też wyraz w wydanej w r. 1982 książce Wojciecha Wróża „Święta góra Sikkimu”. Na treść książki zareagował dobry duch PKG, Jerzy Wesołowski, który do Wróża wystosował list otwarty, rozesłany też do paru zainteresowanych osób. Pismo to zawierało kilka zastrzeżeń i miało załącznik z konkretnymi uwagami recenzyjnymi, przekazany tylko Wojtkowi. Na odpowiedź nie trzeba było długo czekać. Obaj autorzy liczyli się z publikacją prasową, może nawet jej oczekiwali, nie przypominam sobie jednak, by cokolwiek ukazało się w druku. Polemiczna korespondencja zachowała się na szczęście, choć bez załącznika Wesołowskiego, co zresztą nie jest poważnym brakiem, ponieważ zawarte w nim zarzuty i pytania w większości wyłaniają się z odpowiedzi Wróża, zwłaszcza kiedy się ma przed sobą jego książkę. Dziś ta polemika warta jest publikacji, wnosi bowiem do obrazu prawdziwie historycznej wyprawy pewne wówczas drażliwe i w oficjalnych enuncjacjach omijane szczegóły i oceny, ujawnia też specyficzny klimat panujący w tej wewnętrznie rozdwojonej ekipie. Różne detale w piśmie Wróża są przy tym swego rodzaju erratą i komentarzem do jego z polotem napisanej i wciąż cieszącej się zainteresowaniem „Świętej góry Sikkimu”. Dotyczą one spraw na ogół błahych – dziś jednak, po upływie tylu lat i przy tak historycznie ważnej wyprawie, znaczenia nabiera każdy szczegół. Nietrudno zauważyć, że obaj adwersarze szanowali się wzajemnie, może się nawet lubili – Jurka Wesołowskiego, człowieka „z sercem na dłoni”, trudno było nie lubić – ich listy są więc utrzymane w tonie uprzejmym i układnym, który dzisiejszym czupurnym harcownikom internetowym może się wydać sztucznie wygładzony.

Do tekstów Jurka i Wojtka dołączamy dotyczący tej samej materii list „Zygi” Heinricha – pisany ręką (Andrzej nie miał maszyny) i całkowicie prywatny (fragmenty osobiste opuszczamy). Zyga wystawia wysoką notę taktyce i decyzjom Piotra Młoteckiego, a jest to świadectwo ważne, gdyż chodzi o kolegę dalekiego od klubowych niesnasek. Wspomina on też o świadomym naruszeniu przez wyprawę warunków zezwolenia, wydanego przez ministerstwo w Katmandu, z czego oczywiście musiały wyniknąć perturbacje natury dyplomatycznej. Sprawa ciągnęła się dłuższy czas i zapowiadała się poważnie, ale ostatecznie „przyschła”. Ambasador Andrzej Wawrzyniak miałby tu dużo do przypomnienia, albowiem to w znacznej mierze dzięki jego zabiegom i jego pozycji w stolicy Nepalu sprawę udało się załagodzić. Piotr Młotecki wiedział, co ryzykuje, ale stawka była bardzo wysoka – wręcz wymierzalna w metrach n.p.m. Oczywiście, nie uznajemy omijania prawa, tu jednak jesteśmy w moralnościowej rozterce: okoliczności sprzed 40 lat poszły w zapomnienie, a budzące podziw sukcesy zostały i pozostaną na zawsze.

Kangchendzönga (Kangchenjunga, 8586 m) jest trzecim co do wysokości szczytem świata i jednym z najtrudniejszych. Jej potężny masyw wznosi się na granicy Nepalu i Sikkimu (Indie). W wysokiej grani wyrastają wybitne boczne szczyty Yalung Kang (K. Zachodnia, 8505 m), K. Środkowa (8482 m) i K. Południowa (8476 m). Na liście najwyższych punktów Ziemi zajmują one miejsca 5–7. Żaden z nich nie należy do łatwiej dostępnych. Pierwszych wejść na główny szczyt dokonała wyprawa brytyjska (kierownik Charles Evans): 25 maja 1955 na szczycie stanęli George Band i Joe Brown, a w południe następnego dnia – Tony Streather i Nowozelandczyk Norman Hardie – still 5 feet from the Gods. Wyprawa pomyślana była jako rekonesans, a tymczasem zrealizowała marzenie pokoleń himalaistów i zdobyła szczyt. Wejście brytyjskie na powtórzenie (indyjskie) musiało czekać 22 lata. Również boczne szczyty (subsidiary peaks) doczekały się wejść dużo później. Pierwszymi zdobywcami Yalung Kanga zostali Japończycy Yutaka Ageta i Takao Matsuda 14 maja 1973 roku. Kangchendzöngi Południową i Centralną zdobyli w r. 1978 Polacy: 19 maja Eugeniusz Chrobak i Wojciech Wróż i 22 maja Wojciech Brański, Zygmunt A. Heinrich i Kazimierz W. Olech. Zachodnią grań Kangchendzöngi kończy szczyt Kangbachen (7903 m), oddalony o 4 km od szczytu głównego i przez część ekspertów uważany za samodzielny. Po zaawansowanej próbie Jugosłowian, 26 maja 1974 r. pierwsi stanęli na nim członkowie wyprawy PKG Wojciech Brański, Wiesław Kłaput, Marek Malatyński, Kazimierz W. Olech i Zbigniew Rubinowski (kierownik Piotr Młotecki – z zespołu szczytowego również żyje już tylko Brański). Wysokość tego szczytu nie jest pewna – kotę 7902 m kwestionował już w r. 1974 Anders Bolinder. W zimie na główny szczyt Kangchendzöngi jako pierwsi weszli 11 stycznia 1986 Jerzy Kukuczka i Krzysztof Wielicki. Cień na ten wielki sukces rzuciła śmierć w trakcie wyprawy Andrzeja Czoka. Wyprawą kierował Andrzej Machnik. Długo nie wiodło się walczącym o szczyt kobietom – aż 4 próby przypłaciły one życiem. W r. 1991 w trakcie wypadu szczytowego zginęła Słowenka Marija Frantar; w r. 1992 na grani pod szczytem była widziana po raz ostatni Wanda Rutkiewicz. Jesienią 1994 tragicznie zakończyły się próby Rosjanki Kateriny Iwanowej i Bułgarki, Jordanki Dymitrowej. Pierwsza zmarła wraz z partnerem w zwałach lawiny, druga zaginęła 23 października na tej samej wysokości, co Wanda. Wszystkie cztery były najlepszymi alpinistkami swoich krajów. Zwłoki Mariji Frantar i jej partnera znalazła Wanda Rutkiewicz, na ciało Bułgarki natknęła się później wyprawa włoska, przyjmując zrazu że to Wanda. Szczegóły stroju i zawartości kieszeni były konsultowane z Warszawą. Pierwszą kobietą na szczycie Kangchendzöngi była Angielka Ginette Harrison 18 maja 1998 roku. Pisząc o swoim sukcesie w „High” 9 1998 (s. 56–57), sporo miejsca poświęciła Wandzie i ewentualnści jej dotarcia do wierzchołka. Szerokim echem odbiło się w r. 2009 wejście Koreanki, Oh Eun-sun, słusznie posądzonej o mistyfikację.

Według zestawień Eberharda Jurgalskiego, na główny szczyt Kangchendzöngi weszło już ok. 300 alpinistów, życie straciło 45 osób. Na K.C. stanęło w sumie 27 osób, na K.P. – 26, na obu najliczniejsi byli Rosjanie. Na szczyty Kangchendzöngi wiedzie kilkanaście dróg (w tym 3 polskie). 1 maja 1991 r. na K. Południową śmiałego wejścia filarem pd.-zach. dokonali Słoweńcy Marko Prezelj i Andrej Štremfelj, za co otrzymali w Autrans pierwszy w ogóle Złoty Czekan. Wciąż otwartym problemem pozostają wysokości szczytów bocznych, w dawnych latach nie pomierzonych przez Survey of India. W tym opracowaniu przyjmujemy wartości według tomu II WEGA (K. C. 8482 m, K. P. 8476 m). Wikipedia podaje 8482 dla Centralnej i 8494 m dla Południowej, monografia „On Top of the World” (2012) – 8473 m dla wierzchołka środkowego i 8476 m dla południowego. Językoznawcom od lat zajęcie daje nazwa szczytu: jedni wywodzą ją z sanskrytu, drudzy – bogatsi w argumenty – z narzeczy tybetańskich (Kang Chen = Wielki Śnieg). Pisownia nazwy występuje w kilku wariantach, my przyjmujemy formę niemiecką, podobno najbliższą lokalnej wymowie. Za mało fortunne trzeba uznać nazwy obu Kangchendzöng – Centralnej (Środkowej) i Południowej, które wyłoniły się same z zapisów pospolitych w literaturze i nie są zgodne z topografią masywu. (Józef Nyka)