MONIKA NYCZANKA
Uczestnicy polskich wypraw
w Hindukusz 1960–1983
[Boleslaw Chwascinski, Jerzy Krajski, Qazi Dehw]
Boleslaw Chwascinski i Jerzy Krajski w Dolinie Qazi Dehw r. 1960
Fot. Zbigniew Krysa
 
Copyright © 2000 by Jozef Nyka
BHGS0000    5 (2000)
Jozef Nyka
Wyprawy w Hindukusz stanowily bardzo wazna karte w dziejach alpinizmu polskiego, przede wszystkim jako szkola dzialalnosci w gorach prawdziwie wysokich, i to wowczas calkowicie dzikich. Zapoczatkowane przez Boleslawa Chwascinskiego jego pamietna wyprawa latem 1960 roku (m.in. drugie wejscie na Noszak), objely w sumie przeszlo 650 osob (!), z ktorych wiele zdolalo przekroczyc wysokosc 7000 m. Dalo to niebawem efekty w Karakorum i Himalajach. Nasza dzialalnosc w Hindukuszu, poczatkowo starannie organizowana, w polowie lat 70. czesciowo przeszla w wyjazdy o charakterze trekkingowym, lub mieszanym, w gorach operowaly nawet male zespoly, jak np. Ryszarda Palczewskiego, nigdzie nie rejestrowane. Kres tej niezwykle dla nas cennej aktywnosci polozyla rewolucja kwietniowa w Afganistanie w r. 1978 a niebawem – w grudniu 1979 – interwencja wojskowa ZSRR i kilkuletnie walki partyzantow. Wojna toczyla sie glownie w gorach, spowodowala tez znaczne ograniczenie ruchu w pakistanskiej czesci Hindukuszu, gdzie miescily sie bazy szkoleniowe mudzahedinow a przez przelecze wiodly szlaki przerzutu ludzi i zaopatrzenia. W szeregach partyzantow walczylo rowniez paru Polakow. Kierownikow naszych wypraw juz w pierwszej polowie lat 70. niepokoilo pojawienie sie i rosnace wplywy „doradcow” radzieckich w roznych komorkach rzadowych w Kabulu, m.in. – jak wspomina Jerzy Wala – w centrum sluzby geologicznej i kartografii.
Nie wszystkie wyjazdy i wyprawy znalazly odbicie w publikacjach, stad klopot z dotarciem do kompletu nazwisk uczestnikow. Wykaz, ktory oddajemy do rak czytelnikow, powstal w r. 1985 z okazji urzadzonego w Krakowie sympozjum hindukuskiego, podczas ktorego zostal rozdany zainteresowanym uczestnikom w ok. 30 odbitkach maszynopisowych. Na nasza prosbe przejrzal go i dwukrotnie uzupelnil danymi z wlasnych archiwow Jerzy Wala, a jego ostatni list w tej sprawie nosi date 19 VI 1991. Dodatki Wali oznaczone sa gwiazdkami*. Za dalsze uzupelnienia i poprawki, a takze za rozwiniecie skrotow imion, bedziemy bardzo zobowiazani.
Sympozjum krakowskie (pare lat wczesniej odbyla sie podobna konferencja w Warszawie) zorganizowal Zaklad Alpinizmu AWF przy wspoludziale PZA i redakcji „Taternika”. Odbylo sie ono w dniach 13 i 14 grudnia 1985 r., referaty wyglosili m.in. Boleslaw Chwascinski (+), Ryszard Koziol (+), Stanislaw Biel, Zdzislaw Ryn, Jerzy Wala, Marek Kalmus, Jozef Nyka. Prelekcje przeplataly filmy o tematyce hindukuskiej (m.in. Anny Pietraszek), w kuluarach mozna bylo obejrzec wystawe zdjec Mariana Baly i prac kartograficznych Jerzego Wali. Wnikliwego podsumowania konferencji dokonal Ryszard W. Schramm.
Tytul naszej broszurki „Uczestnicy polskich wypraw w Hindukusz” jest pewnym uproszczeniem, gdyz indeks obejmuje takze pasma nie nalezace geograficznie do Hindukuszu, jak np. Pamir Afganski (Kohe Pamir Wachan 1974, Gory Darwazu Afganskiego 1975). Polska dzialalnosc koncentrowala sie na afganskiej stronie Hindukuszu, choc bylo tez pare wypraw od trudniej dla nas dostepnej strony Pakistanu. Ciagle brak jest publikacji, ktora sumowalaby polski dorobek w gorach tej czesci Azji – Jerzy Wala zapowiada ja od szeregu lat, ale ogrom zebranego materialu przerasta jego mozliwosci czasowe. Najwazniejszym zrodlem informacji pozostaje „Taternik” – od zredagowanego przez Boleslawa Chwascinskiego wspanialego „zielonego” zeszytu 2–4/1962 poczynajac. Skrotowe monograficzne omowienia zawarte sa tez w tomach II–VI „Tobiczyka” (1961–1985). Osobnych ksiazek nie bylo wiele, wymienic mozna Andrzeja Wilczkowskiego „Sniegi pokutujace” (1971) czy Tadeusza Piotrowskiego „Gdy krzepnie rtec” (1980), takze kilka publikacji naukowych. Bogaciej przedstawia sie nasza filmoteka hindukuska – od nagradzanego na festiwalach „Hindukuszu” Sergiusza Sprudina poczynajac.
Mamy nadzieje, ze nasz wykaz zainteresuje weteranow hindukuskich wypraw – i nie tylko ich.
BHGS0000    5 (2000)
[brak_tresci]

BHGS0000  POLISH HINDU KUSH EXPEDITIONS 1960–1983 5 (2000)
PEOPLE
Polish expeditions to the unexplored Afghan part of the Hindu Kush were initiated in 1960 by Dr. Boleslaw Chwascinski (1909–1992). Noshaq (7492 m) was climbed (2ndascent, few days after two Japanese pioneers) and this exploit marks a turning point in the history of Polish mountaineering. During 23 years about 650 Poles became involved in the Hindu Kush venture, many of them reaching 7000 m or more. Some dozens of people learned how to organize and to lead a successful trip to the highest ranges. Jerzy Wala became the world's expert in geography of the Hindu Kush, producing maps and introducing his numbering system. "The Wala numbers are being used increasingly, as they are an ideal way of identifying peaks in the complicated mountain region” (The Alpine Journal, 1973). In the seventies all this established Poland in a strong position in High Asian mountains, including Himalaya and Karakoram. Unfortunately, the fruitful activity was damaged by the political events of 1978–79.
The following list of participants was compiled in 1985 by Maria Monika Nyka for the Hindu Kush Conference in Cracow (13–14 December, 1985) and was later supplemented by Jerzy Wala (his additions are marked with *). It includes also a number of foreigners, most of them French and British, who were members of Polish or Polish international expeditions. Figures following the names refer to years the mountaineers visited Hindu Kush to climb there. Not all parties published their reports, so whilst every effort has been made it has not been possible to collect every detail. The following abbreviations are used: k = leader; l = doctor; l.o. = liaison officer; film = film maker; GUMS = Groupe Universitaire de Haute Montagne (France).
The Editor wishes to express his thanks to Jan Mostowski-Philipp (Noshaq in 1960) who bore the expense of printing this booklet.
Jozef Nyka