Specjalnościami kulinarnymi Matki były gomółka i doskonały placek z kruszonką. Wuj Antoni przepadał za jednym i za drugim, toteż bywał u nas po kilka razy w tygodniu. (...) Wysoki, szczupły, uczesany z przedziałkiem z blond i bardzo późno siwym wąsem, był zawsze ładnie ubrany, z laseczką (taki był styl). Pamiętam, że jak przyjeżdżał z Warszawy z posiedzeń sejmu, przywoził nam papierowe torby wypełnione mandarynkami – jeszcze dzisiaj zapach mandarynek budzi we mnie tamte wspomnienia.

Sierpień ja i moi rówieśnicy spędziliśmy przy ciężkiej pracy kopania długich linii okopów, na jeziorach pobudowano drewniane zapory, które miały spiętrzyć wody i powstrzymać Niemców. Taka zapora z okrąglaków powstała 20 m powyżej mostu na szosie Żnin – Gąsawa, u wylotu Jeziora Gąsawskiego. Ustawiane były zasieki z drutu kolczastego, na przesmykach między jeziorami tworzyliśmy zapory przeciwczołgowe.

A teraz na koniec Ty moja jedyna i wy moje Kochane Dzieci zostańcie z Bogiem i udzielam Wam wszystkim mojego ojcowskiego błogosławieństwa, niech Was Bóg i Matka Najświętsza ma w Swojej opiece. A na mnie bądźcie pewni, że moje obowiązki wykonam sumiennie. Niech żyje Polska Ojczyzna nasza! Stefan 2.IX.1939.

Kiedy wojna wybuchła rozpoczęła się gremialna ucieczka ludzi – drogi były zapełnione wozami, stadami bydła i gromadami pieszych obarczonych tobołkami. Nasze podwórze zapełniło się wozami z dobytkiem mieszkających dalej na zachód (niewiele, bo 10–15 km) stryjów i wujów. Również my zaczęliśmy się pakować. Ale Ojciec pamiętał też o rodzinie sąsiada Krauzego, która pozostała bez ojca, bez wozu i bez koni. [Głowie niemieckiej rodziny polskie władze zleciły, by odwiózł w rodzinne strony nauczyciela z Łysinina, Henryka Kapturczaka.] Lena Krause dostała więc od nas wóz i parę koni i wraz z córkami i matką wyruszyła „na ucieczkę” razem z nami. Wyjechała cała wieś i wszyscy znali Krauziną, a mimo to miała ona zakaz odzywania się po niemiecku. Ta ucieczka była groteskowa. Najpierw wjechaliśmy w głąb lasu, gdzie czekaliśmy kilka godzin. Przelatywały już niemieckie samoloty. Potem pojechaliśmy za las (za bór) do wioski Nowa Wieś, gdzie było kilka opuszczonych gospodarstw niemieckich, penetrowanych przez dzieci i wyrostków. (...) W pewnym momencie na drodze ukazała się bryczka a na niej między dwoma polskimi żołnierzami w hełmach i pod bagnetami zakuty w kajdanki blady nauczyciel Walenty Szwajcer – rdzenny Polak, tyle że o niemieckim nazwisku. Znany był szeroko, jako odkrywca prehistorycznej osady w Biskupinie. Do akcji wkroczyli nasz Ojciec i wuj Antoni Michalski. Zatrzymali pojazd, a wuj Michalski pokazał żołnierzom legitymację posła na sejm i poręczył za rdzenną polskość aresztowanego. Nie wystarczyło to jednak, zabrali wuja na bryczkę i pojechali gdzieś do punktu dowodzenia. Tymczasem za lasem w kierunku naszej wsi wystrzelił słup czarnego dymu – po jakimś czasie ktoś powiedział, że to w Łysininie pali się podpalona przez żołnierzy zagroda Krauzego. Niemki zanosiły się płaczem wszystkie cztery, nasza Mama uspokajała płaczącą Krauzinę. Mimo, że Niemców nadal nie było, Ojciec zarządził powrót do domu – ucieczka nie miała sensu. Z lasu wyjechaliśmy Chomiązką Drogą, już było widać dymiące zgliszcza budynków Krauzego. Wtedy naprzeciwko nas w kłębach kurzu wyjechały dwa motocykle z niemieckimi żołnierzami. Teraz nasza Matka zaczęła płakać, a Krauzina objęła ją za szyję i powiedziała „nie placz Marysza, jo cze byde odratowacz”. Pięć miesięcy później Krauzowie zajęli Szlajfowo...

Pociąg był długi i od Krakowa wlokły go dwie lokomotywy. Wjeżdżaliśmy na Podhale w słoneczną niedzielę 18 lutego, ludzie szli z kościołów, a w wagonach cisnęliśmy się do okien dyskutując, czy to są górale czy górnicy. W wielu książkach są opisy, jak z grzbietu Obidowej kolosalne wrażenie zrobiły na przyjezdnych Tatry. Mnie rozczarowały. Wydały mi się małe, szukałem ich wzrokiem wysoko na niebie, a one ledwo się zaznaczały na horyzoncie.

Otrzymaliśmy skierowanie do Katarzyny Sojki, bogatej i niezamężnej „Hamerykonki”. Powitanie było mroźne: gazda wyładował nas w śnieg. Czekaliśmy w wielkim ogrodzie, bo okazałe domostwo było zamknięte. Kilka godzin chodziliśmy w kółko po śniegu. Kiedy zapadł zmierzch ojciec poszedł po sołtysa, który załomotał do drzwi i wezwał Kaśkę, by nas wpuściła. Dostaliśmy zimną izbę – po gałązki do Grela ruszyliśmy następnego dnia. Nie było też słomy na posłanie. Ponura gospodyni jeszcze wieczorem dorwała w kącie 10-letnią Jadzię: a czy ty umiesz się przeżegnać? Lody szybko stopniały. Żywiliśmy się przez czas dłuższy przywieziona z domu w dużym słoju słoniną i pieczonymi w szabaśniku grulami. Chrust na opał zbieraliśmy w Grelu, także dla gospodyni. Nasza pani nie miała gazdówki, dorobiła się w Ameryce i żyła z kapitału. Wiosną staraliśmy się pomagać w polu. Atrakcją było rycie kopcy, czyli kopanie torfu, a potem suszenie. Torfowiska wysokie, jeszcze wtedy rozległe, były po obu stronach wsi. Ryliśmy na borach pod Grelem i – głównie – na południe od wsi. W porównaniu z naszym torfem pałuckim, którym paliliśmy przecież w Łysininie, ten wydawał nam się mało kaloryczny i taki był.

Naszym dowódcą był podchorąży „Biały” czyli Kazimierz Karge z Gąsawy. Żołnierzami byli bracia Chełminiakowie z Godaw – Franciszek „Tygrys” i Kazimierz „As”, bracia Nykowie z Łysinina, Józef „Szpis” i Jan „Pantera”, Antoni Domagała ze Żnina ps. „Brzoza”, Andrzej Goc ze Żnina ps. „Szpon”, brat „Białego” Franciszek Karge „Leszek”. Tworzyliśmy pałucką drużynę, do której należał nadto Adam Bryl z Kruszwicy „Kujawiak”. Uczestniczyliśmy niemal we wszystkich ważniejszych operacjach IV batalionu „Lamparta”. Na nas spoczęła operacja rozbrojenia oddziału straży kolejowej w Lasku w pobliżu Nowego Targu. Braliśmy udział w krwawej potyczce pod Tylką niedaleko Krościenka, z rotmistrzem Podkową byliśmy na Słowacji w Starej wsi Spiskiej. Uczestniczyliśmy w różnych bitwach tzw. wojny ochotnickiej. Mój brat, ps. „Pantera”, w Dolinie Kamienicy otrzymał niegroźny postrzał w nogę. Święta Bożego Narodzenia i Sylwestra spędzaliśmy w Tatrach w Dolinie Starej Roboty, skąd wycofywaliśmy się nocą wśród płonących schronisk i szałasów, a w Roztokach starliśmy się z Niemcami.

... bo chociaż dzisiaj tytuł powstańca wielkopolskiego nie jest specjalnie wysoko ceniony, to przecież za lat 50 czy 100 tytuł potomka powstańca wielkopolskiego już tylko nielicznym będzie przysługiwał i będzie dowodem, że posiadacz tego tytułu pochodzi z rodziny, która dobrze zasłużyła się ojczyźnie w potrzebie... „Orędownik Urzędowy powiatu Żnińskiego”, 30 VII 1927