GS/0000 100 LAT TEMU 02/2014
WROTA CHALUBINSKIEGO W ZIMIE
[Helena Jurgielewiczowa, www.nyka.home.pl]
Ppor. Helena Jurgielewiczowa jako komendantka ruchomego szpitala dla koni Wojska Polskiego.
W "Tatrach Wysokich" Witolda H. Paryskiego t. 4 s. 157 jako pierwsi w zimie na Wrotach Chalubinskiego figuruja "W. Skorczewski i przew. Stanislaw Byrcyn, 7.II.1914 (na nartach)". Zrodlem tej informacji byla wzmianka w "Taterniku" z 15 czerwca 1914 (r. VIII, nr 1, s.12). Po niej nastepowala druga notka: 8/II H. Bujwidowna i K. Piotrowski przechodza na nartach z Morskiego Oka przez Wrota Chalubinskiego, Zawory, Liliowe do Zakopanego.
Dzialo sie to dokladnie sto lat temu. Ostatnio wpadly mi do reki moje notatki z roku 1976, spisane w trakcie rozmowy z bohaterka tych wydarzen, 80-letnia juz dr Helena Jurgielewiczowa, corka Odona Bujwida. Zapiski maja uklad wywiadu, moze nawet tak planowana byla rozmowa – z mysla o "Taterniku". Material zrobil sie bardzo obszerny i zapewne dlatego pozostal w szufladzie. Warto go jednak przypomniec chocby w czesci, zawiera bowiem ciekawe i cenne historycznie szczegoly.
J.N. – W Pani tatrzanskim dorobku na czolowym miejscu postawilbym zimowe przejscie Wrot Chalubinskiego w lutym 1914 roku. Czy zostalo cos z tych dni w Pani pamieci?
H.J. – Pamietam ten dzien, jakby tych szescdziesieciu lat wcale nie bylo, choc inne wycieczki tatrzanskie i wspinaczki widze jakby przez mgle. Przyjechalismy w sobote z Kaziczkiem (tak byl nazywany) do Zakopanego, a potem sankami od razu do Morskiego Oka. W schronisku zjawilismy sie pozno i dosc zmeczeni. Poprzyjmowalismy tam zaklady o planowana na nastepny dzien ture – nie wierzono nie tylko w to, ze zrobimy ja w jednym dniu, ale ze w ogole nam sie uda. W schronisku bylo duzo osob, pamietam Walka Goetla i Wacka Majewskiego, tego azetesiaka. Wyruszylismy bardzo wczesnie rano. Pogoda byla piekna, sloneczna, jak zreszta caly tamten luty. Zleb na Wrota byl zalodzony od gory do dolu i musielismy rabac stopnie. Zdawalo sie, ze lod nie ma konca. Czy mielismy dwa czekany? Tak, naturalnie. Rabalismy na zmiane. Ja mialam 17 lat, ale byla ze mnie dziewczyna fest – bylam silniejsza od Kaziczka. On byl ode mnie starszy i bardziej doswiadczony jako taternik, ale byl watlej budowy, niewysoki, najwyzej 175 cm, mial waskie dlugie dlonie. Chyba jeszcze wtedy studiowal. Wreszcie to rabanie sie skonczylo. Z przeleczy byl dlugi i trudny zjazd. Kaziczek jezdzil dobrze, ja nieszczegolnie. Pamietam, ze az sie kladlam na tym dlugim bambusowym kiju, zeby hamowac. Na Zaworach spotkalismy niedzwiedzia, pewnie zbudzonego przez dluzszy okres pogody. Zobaczylismy go z daleka, ale zostaly piekne slady, caly sznurek. Kaziczek je sfotografowal, ladne to bylo zdjecie. Mocno juz zmeczeni weszlismy na Liliowe, potem zjazd na Hale, gdzie chcielismy zanocowac. A tu schronisko zamkniete! Bustrycki gdzies poszedl. Co robic? Uparlam sie, zeby zjezdzac do Zakopanego. Moj towarzysz byl juz tak wyczerpany, ze kawalkami musialam go ciagnac na nartach. Mowie to w dyskrecji, nie do notowania. Mielismy linki do podciagania nart za soba, kiedy sie szlo na rakach. Kaziczek byl watly i szybko sie meczyl. A ja bylam bardzo silna i wysportowana. Juz w 1913 bralam udzial w wyscigach rowerowych pan, chyba juz tez wioslowalam.
[Kazimierz Piotrowski, www.nyka.home.pl]
Kazimierz Piotrowski (1890–1962)
J.N. – Wspomniala Pani, ze bylo to pierwsze zimowe przejscie Wrot Chalubinskiego, a co sadzic o wczesniejszej o dzien przeprawie doktora Skorczewskiego z Byrcynem?
H.J. – Pierwszy raz uslyszalam od pana, ze ktos mial byc przed nami. Kaziczek byl w tych sprawach bardzo skrupulatny. Nie bylo zadnych sladow nart, pierwsze bodaj dopiero na Liliowem. A snieg byl taki, ze musialyby pozostac. Ten slad niedzwiedzia na zdjeciu jest gleboki i wyrazny. Rowniez na Wrota sami caly czas wybijalismy stopnie czekanami – przed nami nie moglo tam byc nikogo, a bylo zupelnie wylodzone. Musi tu chodzic o jakies nieporozumienie.
J.N. – Czy zgodnie z owczesna moda przeprawe odbyla Pani w kapeluszu i dlugiej spodnicy?
H.J. – Alez skad! Nigdy nie jezdzilam w spodnicy. Moi rodzice byli bardzo postepowi. Zawsze w spodniach, takich bufiastych do kolan, do tego wysokie sznurowane buty. Kazio mial aparat fotograficzny, ale zdjec robil malo, te dawne aparaty byly uciazliwe w obsludze, nim sie wszystko wyjelo, ustawilo – to nie byla zabawa na zimowa wycieczke.
J.N. – Siostry zazdroscily pani sukcesu?
H.J. – Nie byl to szczegolny sukces. Ja wtedy chodzilam na wspinaczki, takze z lina, szereg razy. Siostry nie, ale za to wiecej robily turystycznych wycieczek, zwlaszcza Zosia, ktora przed malzenstwem z Rouppertem byla narzeczona Wojtka, syna malarza Antoniego Piotrowskiego. Chodzila duzo z nim i w jego towarzystwie.
J.N. – To ten Antoni Piotrowski od panoramy Tatr?
H.J. – O, widze, ze pan sporo wie o tamtych czasach. Tak, to byl juz starszy pan, byl moim ojcem chrzestnym. W prezencie przyniosl mi wielki fragment tej wlasnie panoramy, juz pocietej. Malowidlo wisialo u nas w domu na calej jednej scianie. Mial ten fragment wymiary 2,5 x 4 m. Widac go na jakiejs rodzinnej fotografii, postaram sie ja odszukac. Przedstawial Doline Pieciu Stawow. Nie, nie Piec Stawow, to bylo Morskie Oko i w skrocie Czarny Staw. Chyba dobrze pamietam. I tu, znow w dyskrecji powiem, bo to wstydliwa sprawa – Czesiek Mostowski sprzedal komus to plotno za dobre pieniadze – moze do muzeum? To bylo w latach 1958 lub 59, tak – calkiem niedawno. Nie moge mu tego darowac, on sam maluje i wiedzial, co ten obraz jest wart. A przeciez nalezal do mnie, bo to byl prezent dla mnie od Piotrowskiego. A ten fragment z Dolina Pieciu Stawow, teraz sobie przypomnialam, widzialam na wystawie w Barbakanie. Tam byla wystawa roznych krajobrazow i rowniez ten kawalek panoramy zostal wystawiony. Bylam wtedy jeszcze dziewczynka. Byl to kiedys nasz czas, nasza mlodosc, a dzisiaj juz gleboka historia.
*   *   *
Helena Bujwid-Jurgielewiczowa (1897–1980) byla pierwsza w Polsce dyplomowana lekarka weterynarii. W latach odzyskiwania niepodleglosci (1918–23) sluzyla w kawalerii – trzykrotnie nadany Krzyz Walecznych najlepiej swiadczy o jej mestwie. Ok. 1930 roku byla w Polsce mistrzynia w hippice. Druga wojna swiatowa rzucila ja do Francji, gdzie udzial w ruchu oporu zakonczyl sie w r. 1942 aresztowaniem i osadzeniem w Ravensbruck. Dzisiejsze publikacje taternickie Heleny Bujwidowny w ogole nie odnotowuja, a sprawe zimowego pierwszenstwa na Wrotach tu poruszamy po raz pierwszy. Zapewne komus pomylila sie data. Ale niezaleznie od chronologii wejsc, byl to jeden z pierwszych w Tatrach wyczynow kobiecych dopiero raczkujacego taternictwa narciarskiego. W "Taterniku" 1/1914 w calej kronice zimy 1913–14 Hela Bujwidowna jest jedyna dziewczyna, nie widac zadnej innej pani. Warto zauwazyc, ze przejscie przeleczy odbylo sie nie calkiem "na nartach". Rowniez poruszony w rozmowie watek "Panoramy Tatr" zasluguje na utrwalenie – tym razem jako przyczynek do historii malarstwa tatrzanskiego. O turystycznych tradycjach domu Heleny w Krakowie pisalem w artykule "Rodzinny Klub Bujwidow" w miesieczniku "Gosciniec" 11–12/1977 s. 8–10.
Jozef Nyka
GS/0000 GRANICE PARTNERSTWA 02/2014
Po tragedii na Broad Peaku wiele sie u nas na ten temat dyskutuje. W ostatnim numerze kanadyjskiego magazynu "Gripped" (2–3/2014) wlaczyl sie do tych polemik Rafal Slawinski w krotkim lecz bardzo dobrze napisanym i emocjonalnym artykule "Broad Peak + the Limits of Partnership". Autor ma duze doswiadczenie gorskie, takze wysokosciowe, choc nie byl dotad w Himalajach w zimie. Omawia pokrotce przebieg ataku szczytowego, wspomina raport Komisji Pustelnika i roznice zdan po nim. Przytacza slowa Bieleckiego, ze czworka na szczycie przekroczyla granice wlasnych sil i efektywnosci swojego sprzetu. "Wiekszosc z nas idacych w gory – pisze Rafal – nigdy nie zostanie wystawiona na ten rodzaj proby, wobec jakiej znalezli sie Berbeka, Bielecki, Kowalski i Malek. Mozemy jedynie pytac sami siebie, co my bylibysmy gotowi uczynic dla naszych partnerow. Tylko nieliczni z nas odmowiliby pomocy, gdyby mogli udzielic jej nie narazajac wlasnego zycia. Co jednak, kiedy pojscie z pomoca mogloby oznaczac, ze juz i nam nie uda sie wrocic? Gdybym ja byl na miejscu Bieleckiego lub Malka, czy czekalbym na Kowalskiego, zeby mu pomoc wykonac zjazd czy umocowac rak? A gdybym zaczekal, czy to by cokolwiek pomoglo, czy tylko sam wpadlbym w niekontrolowane drgawki, by osunac sie w stan nieswiadomosci? A co, gdybym to ja byl zamiast Kowalskiego? Czy chcialbym, aby moi partnerzy pozostali ze mna? (...) Co jestesmy gotowi zaryzykowac dla naszych przyjaciol – i czego oczekiwalibysmy, aby oni zaryzykowali dla nas?"
Rafal nie postuluje zachowan, nie wyznacza rol: stawia pytania, na ktore odpowiedzi czytelnik musi szukac w sobie sam. "Latwo sie o tym debatuje w mieszkaniu lub barze – dodaje – tymczasem w gorach trzeba decydowac szybko, nie znajac do konca sytuacji i z chaosem w glowie, spowodowanym brakiem tlenu. Zdobywanie osmiotysiecznikow w zimie ma w sobie cos z dzialan wojennych."
Rudaw Janowic
GS/0000 PLANY 2014 02/2014
Roznego rodzaju dotacje fundacyjne czy organizacyjne sa zawsze przegladami co ambitniejszych zamierzen na najblize sezony. Amerykanska Mugs Stump Award 2014 przyznano w tym roku 7 zespolom. Celami wspartych finansowo wypraw sa 1000-metrowa NE sciana Poludniowej Avellano Tower w Chile, najwyzsza polac N sciany Mount Johnson na Alasce, nowa droga na Hagshu i pierwsze wejscie na Barnaj II w Kishtwarze w Indiach, pierwsze wejscia na Labuche Kang III (7100 m) i Lunang Ri I (6916 m) w Tybecie, nowa droga S sciana Nuptse, pierwsze przejscie ostrza N filara Teng Kangpoche, wreszcie slynna Swietlista Sciana Gasherbruma IV w Karakorum. Ciekawy jest komentarz "Climbingu" do tego ostatniego zamierzenia: "Zachodnia sciana Gasherbruma IV (vel Swietlista Sciana) zostala przebyta w calosci tylko raz – przez zespol koreanski w r. 1997. W r. 1985 Wojciech Kurtyka i Robert Schauer przeszli w stylu alpejskim 3000-metrowa sciane, niestety, nie zdolali dotrzec do glownego szczytu." Trzy z wymienionych wypraw – Barnaj II, Teng Kangpoche i G IV – uzyskaly tez dotacje z funduszu Lyman Spitzer Cutting Edge Award. Czwarta z obdarzonych wsparciem tego funduszu wypraw zamierza przejsc dziewicza 1600-metrowa sciane zdobytego tylko raz (w r. 2002) Tengi Ragi Tau (6938 m) w Nepalu.
GS/0000 KAROL MODZELEWSKI – TATERNIK 02/2014
W wychodzacej w Sztokholmie "Nowej Gazecie Polskiej" z 9 lutego nasz przyjaciel Aleksander Kwiatkowski recenzuje glosna ksiazke swego kolegi ze studiow na UW, Karola Modzelewskiego, "Zajezdzimy kobyle historii". Okazuje sie, ze w swoim zyciorysie autor ksiazki przemilczal wlasne paroletnie doswiadczenia taternickie, co recenzent stara sie w omowieniu uzupelnic. Pisze:
Brakuje mi natomiast w ksiazce jakiegokolwiek odniesienia do taternickich ambicji KM, poczynajac od statystowania w "Blekitnym krzyzu" Andrzeja Munka (1955) w zimowej sekwencji strzelaniny gdzies na grani Tatr i dochodzac do pamietnej sceny w jadalni Murowanca na Hali Gasienicowej latem 1957, gdy Karol Modzelewski wbiegl na sale i krzyknal dramatycznym glosem: Wawa nie zyje! Pare dni przed, czy po tym wydarzeniu (dotyczacym smierci Wawrzynca Zulawskiego w Alpach) przebywajacy wowczas na kursie wspinaczkowym KM wspial sie (w zespole oczywiscie) trudna piatkowa droga (Wrzesniakow?) poludniowa sciana Zamarlej Turni i jeszcze przez kilka lat uprawial aktywnie taternictwo, choc z procesem "taternikow" mial juz niewiele wspolnego. Mial na glowie wlasne procesy.
Karol Modzelewski znany jest wszystkim jako naukowiec i polityk, natomiast o jego pasji gorskiej slyszal malo kto. Moze, Olku, siegnalbys glebiej do kieszeni wlasnych wspomnien? Coraz mniej osob pamieta tamte czasy i tamtych ludzi – kazdy ocalony okruch jest na wage historii.
Jozef Nyka
[Karol Modzelewski]
Karol Modzelewski w filmie Munka. Fotos z archiwum A. Kwiatkowskiego
GS/0000 TYLKO ZAZDROSCIC... 02/2014
Evelio Echevarria, chilijski alpinista, eksplorator Andow i kronikarz andynizmu, dr filozofii i profesor Colorado State University, informuje nas o swoich najblizszych planach: "W marcu wybieram sie jeszcze raz (moze juz ostatni?) do Chile. W czerwcu ubieglego roku wspinalem sie w Peru. Zdobylem tylko drugi, nizszy (o wysokosci 5030 m GPS) wierzcholek szczytu i na glowny – P. 5100 m – juz nie poszedlem (w tym roku na Wielkanoc skoncze 88 lat!). Pierwszego wejscia na ten glowny wierzcholek (w pasmie Cordillera Huarochiri) dokonal moj peruwianski partner sam." Warto dodac, ze Evelio Echevarria jest autorem hasel w dwoch tomach WEGA i zamierza wspolpracowac z nami takze przy opracowywaniu ostatniego (siodmego) tomu. Urodzil sie 28 marca 1926 r. w Santiago de Chile.
Malgorzata Kielkowska
GS/0000 IAN McNAUGHT-DAVIS 02/2014
10 lutego 2014 zmarl w wieku 84 lat Ian McNaught-Davis, brytyjski ekspert komputerowy i TV broadcaster, wybitny wspinacz skalny i alpinista, dzialacz organizacyjny. Urodzil sie 30 sierpnia 1929 r., wspinal sie od mlodosci, zostawil szereg trudnych drog w kraju a takze pierwszych brytyjskich przejsc w Alpach. 6 lipca 1956 r. wraz z Joe Brownem dokonal I wejscia na zachodni szczyt (7279 m) slynnej Mustagh Tower w Karakorum. W 1960 wszedl jako pierwszy na Hjørnespids (2770 m) na Grenlandii, w 1962 byl na Piku Kommunizma, odwiedzal tez gory Afryki. Dlugo pamietane byly jego robione "na zywo" pokazy telewizyjne wejsc na paryska Wieze Eiffla (1964) i na szkocka turnie Old Man of Hoy (1966). Wspinal sie do poznego wieku. W kadencji 1991–1994 byl prezesem British Mountaineering Council, a w latach 1995–2004 prezesem UIAA. Zaprzyjaznil sie wtedy m.in. z polskimi dzialaczami, byly to dobre lata Unii z szeregiem waznych reform. Utworzyl nowe komisje robocze, pod jego okiem powstal kodeks etyczny znany jako "Deklaracja Tyrolska" (2002). Byl blyskotliwym mowca, autorem celnych felietonow i skrzydlatych powiedzonek. Jest ironia losu, ze tak wybitny intelektualista zmarl jako ofiara choroby alzheimera.
Rudaw Janowic
GS/0000 W PARU WIERSZACH 02/2014
.