Po tragicznym wypadku Gorana Kroppa w Rocky Mountains, Fredrik Strang uznawany jest (choc nie przez wszystkich) za najwybitniejszego, zyjacego szwedzkiego alpiniste. Poza Korona Ziemi (Seven Summits) ma on na swym koncie 7 himalajskich 8-tysiecznikow, choc w przypadku Shisha Pangmy osiagnal "tylko" nieco nizszy wierzcholek. Jego rekord odnotowany przez wykaz Guinnessa – 7 szczytow w ciagu 7 miesiecy (25 V – 2 XII 2006) – przetrwal tylko niecale 2 miesiace, do momentu uznania osiagniecia Kanadyjczyka Daniela Griffitha. Wyrazano natomiast watpliwosci, czy byl on pierwszym Szwedem z Korona Ziemi, bowiem para Martin Letzter – Olof Sundstrom skompletowala 7 szczytow w latach 2003–2006, dobijajac do mety kilka dni wczesniej od Stranga, a ponadto zjechali oni ze wszystkich wierzcholkow na nartach, co juz samo w sobie stanowilo inny rekord Guinnessa. Okazalo sie jednak, ze Korone zbierali lzejszym wariantem, z Gora Kosciuszki, i dopiero w styczniu 2007 dodali wejscie na Puncac Jaya (Carstensz Pyramid), najwyzszy punkt Oceanii. Na Aconcague weszli natomiast trudniejsza droga, przez Lodowiec Polakow, jako ze Dolina Horcones nie umozliwia zjazdu na nartach.

Juz w rok po skompletowaniu Korony Ziemi Fredrik Strang podjal probe wejscia na K2. Ambitny atak szczytowy wielu alpinistow zakonczyl sie katastrofa – 11 ofiar smiertelnych – zas udzial Szweda ograniczyl sie do akcji ratunkowej, dobrze udokumentowanej w szwedzkich mediach a pozniej w jego ksiazce - "K2 na smierc i zycie". Ten opis nalezy w moim przekonaniu do wyjatkowo uczciwych i otwartych na tle znanej literatury alpinistycznej.

Powodowany ambicja wszechstronnego oswietlenia wydarzen, zawarl Strang w ksiazce m.in. wypowiedzi, wspomnienia i punkty widzenia innych uczestnikow wyprawy, a takze swoich rodzicow. Mimo pewnych powtorzen, wzbogacaja one narracje. Najwartosciowsza wydaje sie profesjonalna ocena sytuacji, przytrafiajacych sie coraz czesciej podczas wypraw komercyjnych, gdzie niedoswiadczeni i zle przygotowani wspinacze znajduja sie w polozeniach, nad ktorymi nie panuja, w miejscach takich, jak Hillary Step na Everescie czy Bottleneck na K2. Tlum ludzi na trasie sprawia, ze trudno o wlasciwa ocene sytuacji, czasu i wlasnych mozliwosci. Na tym tle imponuje instynkt samozachowczy Stranga, polaczony z odpowiednia doza zdrowego rozsadku. Fredrik na ogol wie, kiedy nalezy zawrocic: na Everescie w r. 2005, na K2 w 2007, dwukrotnie na Aconcagua, zanim nastapil trzeci, udany atak. Wiele stwierdzen autora wpisuje sie w nurt polskich dyskusji o niedawnych wydarzeniach na zimowym Broad Peaku.

Drogi Fredrika Stranga poprzez Korone Ziemi krzyzowaly sie parokrotnie z wejsciami mniej profesjonalnej pary Letzter-Sundstrom. Ich niemal nonszalancki stosunek do przygody i wspinaczki stanowi odwrotnosc ostroznosci i poczucia odpowiedzialnosci, jakie przejawia Strang. Sa oni jednak rownie ofiarni w akcjach ratunkowych, zarowno na polnocnym zboczu Everestu, jak w Masywie Vinsona na Antarktydzie. Takze ich osiagniecia budza sympatie i podziw. Korona Ziemi w 3 lata osiagnieta zostala minimalnym kosztem, niemal bez sponsorow, z improwizacja i duza doza humoru, co widac wyraznie na kartach ich ksiazki. Nie maja oni jednak zadnych mozliwosci kontynuacji Korony Himalajow i nie lezy to zreszta w ich ambicjach. Niemal prawidlowa pisownie nazwy Mt. Kosciuszko oraz wyrazne wyeksponowanie Lodowca Polakow na Aconcagua mozna chyba przypisac polskim korzeniom Martina Letztera.

Wsrod filmow Fredrika Stranga znajdujemy w "7 summits" nieco powtorzen. I nie wyglada to na film, raczej robi wrazenie dokumentalnego programu – z wieloma statycznymi, werbalnymi, pedagogicznymi wyjasnieniami wprost do kamery. Ale ambicje pedagogiczne potrafia tez platac figle. Przerywniki akcji, to kamera panoramujaca wzdluz globalnej mapy, znajdujaca niekiedy bledne, przestarzale koty szczytow.

Dokumentalny material wykorzystal Strang takze w "Tajemnicy Everestu", gdzie jego wejscie ukazane jest w montazu rownoleglym ze zdjeciami ostatniej proby Mallory'ego w r. 1924. Cialo Anglika odnaleziono dopiero w r. 1999 i nadal nie ma pewnosci, czy on i jego partner Andrew Irvine jednak nie osiagneli szczytu. Znane sa wczesniejsze filmy (i ksiazki) poruszajace ten kontrowersyjny problem (m.in. David Breashears), a film Stranga to pierwsza w Szwecji proba w tym kierunku.

"Krzyk z dachu swiata" – film o wyprawie na K2, rozklada sie na kilka glosow. Obrazy akcji komentowane sa przez uczestnikow wyprawy i akcji ratunkowej. Zarowno wydarzenia na K2, jak i plynace z nich wnioski, pozostaja w wyraznej symbiozie z pogladami wyrazonymi w ksiazce Stranga. Niektore ujecia z "Krzyku..." zostaly wykorzystane w pelnometrazowym, czesciowo inscenizowanym dokumencie Nicka Ryana "The summit" (2012), w ktorego szwedzkiej promocji Fredrik Strang bral aktywny udzial.

26 czerwca uplynie 10 lat od odkrycia najpotezniejszego podziemnego systemu Tatr – Jaskini w Horwackim Wierchu, nazwanej przez Slowakow Mesacny tien. Igor Pap i Branislav Smida, odkrywcy wlotu studni na wysokosci 1768 m, poczatkowo nie wiazali z nim zadnych oczekiwan. Dwa miesiace pozniej do dalszej eksploracji zdopingowala ich Gabriela Majernickova. Ta filigranowa dziewczyna pokonala waski komin i dostala sie do ogromnej sali. Nastepne lata przyniosly zdumiewajace odkrycia. Do dzis skartowano ponad 31 km korytarzy, a juz wiadomo o dalszych. Grotolazi zakladaja, ze w ciagu najblizszych 2 lat jaskinia moze osiagnac dlugosc 50 km, mocno dystansujac druga pod tym wzgledem w Tatrach – Wielka Jaskinie Sniezna i pozbawiajac pierwszenstwa na Slowacji Jaskinie Demianowskie. Te ostatnie licza wprawdzie 38 km, ale sa eksplorowane nieporownanie dluzej... Wielka Sniezna zachowa zapewne status najglebszej jaskini Tatr, bowiem prace nad poglebieniem Jaskini w Horwackim Wierchu przerwano, gdy droge do najnizej polozonych syfonow odcial zawal. W okrytych w roku 2013 nowych partiach jaskini natrafiono na najglebiej umiejscowione na Slowacji kosci niedzwiedzia jaskiniowego, a takze krysztaly kalcytu, ktore tworzyly sie w epoce lodowcowej. Eksploracja Jaskini w Horwackim Wierchu, ze wzgledu na jej rozmiary i jedno tylko wejscie, jest czasochlonna i ryzykowna. Wie cos o tym Igor Pap, ktory zaliczyl tu juz kilka groznych przygod, a w tym roku otarl sie o smierc, gdy rozpial mu sie zle zalozony przyrzad zjazdowy. Zycie zawdziecza refleksowi towarzysza, Stefana Sustera.

Polowa maja okazala sie laskawa dla alpinistow i posypaly sie wejscia na Cho Oyu, Makalu, Manaslu, Dhaulagiri a nawet Kangchendzonge. Na te ostatnia 18 maja wszedl hiszpanski weteran Carlos Soria. Jako 75-letni, Carlos jest rekordzista wieku tego szczytu, dzierzy on tez prymat wieku K2 (65 lat), Broad Peaku (68 lat), Makalu (69 lat), Gasherbruma I (70 lat) i Manaslu (71 lat). Kangchendzonga jest jego 11. osmiotysiecznikiem – do "seniorskiej" Korony brakuje mu jeszcze Annapurny, Shisha Pangmy i Dhaulagiri. Na Makalu weszly dwie pierwsze na tym szczycie Niemki – Billi Bierling oraz Heidi Sand. 46-letnia Billi znana jest ze swej pracy kronikarskiej, jako asystentka Elizabeth Hawley. Makalu jest jej czwartym 8-tysiecznikiem. Heidi Sand ma 47 lat i zaliczyla swoj trzeci szczyt 8-tysieczny. W wieku 43 lat zachorowala na raka, zdolala jednak zwalczyc chorobe a nadto spelnic marzenie zycia, czyli wejsc na Everest a potem na Cho Oyu, no i teraz Makalu.

W dniu 12 czerwca 2014 r. w zaganskim palacu zostala otwarta wystawa prac Ryszarda Kowalewskiego – alpinisty, a jednoczesnie znanego gdanskiego malarza, wiceprezesa Zwiazku Polskich Artystow Plastykow. Wernisaz poprzedzila godzinna rozmowa z Artysta, ktory opowiadal o dwoch najwiekszych pasjach zycia – gorach i sztuce. Na spotkanie przyjechal z Jeleniej Gory Roman Bebak, ktory przywiozl dwa obrazy ze swojej kolekcji, w tym portret namalowany przez Ryska. Ryszard Kowalewski przyjechal do Zagania na zaproszenie Speleoklubu "Bobry", Centrum Kultury w Zaganiu i Palacu Ksiazecego. Imprezie patronowaly PZA i "Taternik". W kwietniu goscili w Zaganiu Krzysztof Wielicki i Bogdan Jankowski. Mozna bylo wtedy obejrzec wystawe PZA "Himalaje, Karakorum. Obrazki i odglosy z gor" – wybor pieknych zdjec Bogdana z towarzyszacymi im nagraniami z wypraw.

Niedawno otrzymalem z kraju komunikat nastepujacej tresci: "Z radoscia powiadamiamy, ze nasz Kolega klubowy, znany wspinacz i alpinista z lat 70. i 80., Adam Smolski, dnia 24 maja 2014 w Archikatedrze Warszawskiej otrzymal z rak kardynala Kazimierza Nycza swiecenia kaplanskie. Ksiedzu Adamowi serdecznie gratulujemy i zyczymy Mu w pracy duszpasterskiej wielu blogoslawienstw. Mamy nadzieje, ze ks. Adam pozostanie naszym kolega i bedzie znajdowal czas, by dzielic sie z nami swoim niezwyklym duchowym doswiadczeniem. W dniu 17 czerwca ks. Adam odprawil Msze Sw. w intencji zmarlych Kolezanek i Kolegow z gor."

Mam troche osobistych wspomnien zwiazanych z Adamem, jedno wiaze sie z nasza nieudana proba zrobiena nowej drogi na Filarze Naroznym (w r. 1980), zreszta podjeta z jego inicjatywy. Juz powyzej Monolitu Adam odpadl i zlamal reke, co zmusilo nas do trudnego wycofania – obaj z Krzysiem Czarneckim bylismy zdumieni, ze w zjazdach radzil sobie jedna reka calkiem dobrze. Droga byla bardzo ladna i trudna, do dzis odczuwam zal, ze mimo bliskosci celu nie udalo sie jej doprowadzic do konca.

16 czerwca w Zawoi poswiecono kamien wegielny pod budowe Centrum Gorskiego Korona Ziemi, ktorego wspolwlascicielem bedzie slowacka spolka Tatra Mountain Resorts (wklad miliona euro). Zawiazano fundacje Narodowe Centrum Gorskie, ktore ma m.in. utworzyc archiwum gorskie, najwieksze w Europie. W swiecie uczestniczyli Leszek Cichy, Janusz Kurczab, Janusz Majer, Krzysztof Wielicki. Zapowiedz, ze planowane archiwum bedzie najwieksze w Europe jest dosc smiala. Swiatowe centrum informacji gorskiej w Sabadell dziala od 40 lat i ma ogromne zbiory, takze polonicow. Do najwiekszych archiwow narodowych naleza biblioteki DAV w Monachium, Alpine Club w Londynie, Centrum Dokumentacji Gorskiej w Torino (m.in. zbiory Mario Fantina). Muzeum Alpinizmu w Moskwie gromadzi dokumentacje rosyjska i odnoszaca sie do poradzieckich gor Azji (m.in. zbiory Pawla Rototajewa), niedawno donosilismy o otwarciu archiwum alpinizmu czeskiego w Adrszpachu. W Ameryce centralna skladnica jest biblioteka AAC w Golden. W Polsce najwiekszymi zasobami dysponuja Centralna Biblioteka Gorska w Krakowie, Muzeum Sportu w Warszawie, Muzeum Tatrzanskie i biblioteka TPN, ktora weszla w posiadanie zbiorow Zofii i Witolda Paryskich. Z wiekszych prywatnych kolekcji rozproszniu ulegly archiwa po Janie K. Dorawskim, Justynie Wojsznisie, Wladyslawie Krygowskim, Leonie N. Szubercie. Jan A. Szczepanski swoje cenne zbiory przekazal do CBG do Krakowa, Ryszard W. Schramm do biblioteki PAN w Poznaniu. Szersza informacja o centrum w Zawoi ukazala sie w "Tygodniku Podhalanskim" z 18 czerwca 2014. (jn)