Nigdy nie byl stalym obywatelem Zakopanego, ale do roku 1939 czesto tu goscil, przemieszkujac na Skibowkach. "W czasie, gdy bylem taternikiem, t.j. w latach 1905--1914" -- pisal o sobie. Do jego partnerow, oprocz brata, nalezeli Mieczyslaw Swierz i Wladyslaw Kulczynski jr (zdjecie). Jego nowe drogi i pierwsze wejscia na niezdobyte wowczas turnie (m.in. Zaslonista, Wielka Kapalkowa) wylicza W.H. Paryski w "Wielkiej encyklopedii tatrzanskiej". Po pierwszej wojnie swiatowej przyjechal na Skibowki w r. 1922 i znowu bywal tu rok w rok, uczestniczac w zyciu miejscowej artystycznej smietanki. O Zakopanem duzo pisal, podobnie jak o taternictwie. Dwa zwlaszcza jego artykuly -- oba zamieszczone w "Taterniku" -- narobily w swiatku taternickim wrzawy: relacja z tragicznego wypadku "W Buczynowej Turni" (1911) i -- szczegolnie -- "Wycieczka, jak sie o niej nie pisze" (1912). Po ostatniej wojnie scigany przez wladze PRL za udzial w zorganizowanej przez Niemcow wizji katynskiej w r. 1943, w 1945 uciekl na Zachod, gdzie mieszkal az do smierci w r. 1960. Jego prochy wrocily do kraju i 13 grudnia 2003 przy dzwiekach kapeli goralskiej zostaly uroczyscie pogrzebane na Peksowym Brzezku w Zakopanem, co bylo, jak pisze "Tygodnik Podhalanski", jego wyrazanym wobec rodziny cichym zyczeniem. Starszy brat Ferdynanda, Walery, spoczywa w Krakowie.

W Federacji Alpinizmu Rosji po wielu latach prezesury prof. Eduarda Myslowskiego doszlo 6 grudnia do zmiany. Nowym prezesem wybrano 42-letniego himalaiste prof. Andrieja Wolkowa (m.in. Everest, Nanga Parbat, K2 do 7600 m, Cho Oyu, Changabang), prorektora Wyzszej Szkoly Ekonomicznej. Jego zastepca bedzie Wladimir Jazykow, "zelaznym" sekretarzem pozostaje Wladimir N. Szatajew. Rosyjscy komentatorzy witaja zmiane z nadzieja na lepsze funkcjonowanie zwierzchniego organu alpinizmu w ich kraju. 67-letniego Eduarda W. Myslowskiego (zdjecie), wykladowce wyzszych uczelni technicznych, znamy z roznych miedzynarodowych spotkan, m.in. zjazdow UIAA. W dyskrecji przyznawal sie nam do polskich korzeni swej rodziny (urodzil sie na Ukrainie), a nawet do tego ze byl potajemnie ochrzczony. W r. 1982 wszedl w pierwszej dwojce na Everest nowa droga, lewym filarem poludniowo-zachodniej sciany -- otrzymal za ten wyczyn Order Lenina (zob. wyzej).

Najwyzszym szczytem Finlandii jest wznoszacy sie na granicy z Norwegia Haltiatunturi (1328 m), ma natomiast ten kraj liczne odsloniecia skalne, pozwalajace uprawiac wspinanie typu skalkowego. Minionej jesieni celem 19-osobowej wyprawy finskiej byl bardzo trudno dostepny Ulugh Muztagh w dlugim pasmie Kunlunu (zdjecie). Organizatorem byl Andriej Jerszow z Rosji, kierownikiem Antero Vartiainen. Z Biszkeku (wyjazd 11 wrzesnia) podrozowano rosyjskimi ciezarowkami, m.in. przez pustynie Takla Makan, baze zalozono 3 pazdziernika pod lodowcem Yulin na wysokosci 5175 m, czyli wyzej niz szczyt Mont Blanc. Zamiarem ekipy bylo pierwsze wejscie na lodowa piramide Ulugh Muztagh Zachodniego (6925 m) i to calkowicie nowa droga, mianowicie grania zachodnia. Na snieznych stokach stanely obozy 5700 i 6440 m. W dniu 12 pazdziernika na dziewiczy szczyt weszli Finowie Marko Aho, Jari Ahtola, Antti Maenpaa i Kimmo Puoskari. Tydzien wczesniej, 6 pazdziernika, Jerszow i Kirgiz Aleksnadr Pietrow weszli na dziewiczy P.5986 m. Nadzwyczajnie spisal sie lekarz wyprawy, Heikki Karinen, ktory w dniach 8--13 pazdziernika wszedl jako pierwszy czlowiek na wznoszace sie nad baza szczyty 5993 m, 6060 m, 6094 m, 6146 m i 6285 m. Odludny Ulugh Muztagh (6973 m), dlugo uwazany za wysoki siedmiotysiecznik (7723 m), mial dotad zaledwie dwa wejscia, oba od poludniowego wschodu: chinsko-amerykanskie w r. 1985 oraz japonskie w 1989. Wspaniala przygoda krajoznawcza byla niemal miesieczna podroz wyprawy finskiej z Biszkeku: w obie strony przebyto ciezarowkami 5200 km, z tego 1200 km po piachach pustyni i gorskich bezdrozach na wysokosci 4--5000 m, co nawiasem mowiac dalo uczestnikom aklimatyzacje wystarczajaca do zaatakowania wysokich szczytow prosto z marszu.

Na mapce dolaczonej przez Grzegorza Glazka do jego recenzji AAJ (GG z 23.12.2003) widac w grani Minya Konka (7556 m) szczyt nazwany Grosvenor (6376 m). Ta piekna piramidalna gora (zdjecie), od polnocy podcieta wysokimi scianami, w dniu 5 listopada 2003 otrzymala pierwsze wejscie. Dokonali go w smialym wypadzie znani Brytyjczycy, Julie-Ann Clyma i Roger Payne -- prawa strona polnocnej sciany a nastepnie zachodnia grania. Na scianie przeszli 15 wyciagow lodu, mikstu i skaly (szkockie IV--V, odcinki VI), by na wysokosci 5900 m wydostac sie na gran. Po wietrznym biwaku wspinali sie krucha grania (kamienie poprzecinaly im obie liny) i po jeszcze jednym biwaku (6100 m) osiagneli dziewiczy sniezny szczyt. Schodzili grania polnocno-wschodnia -- z noclegami na wysokosci 6200 i 5700 m, by z przeleczy pod szczytem Jiaz (6540 m) zjechac z powrotem na polnocna strone. Zdaniem Rogera i Julie, w Daxue Shan jest jeszcze do zdobycia 5 dziewiczych 6-tysiecznikow i bezlik grani, filarow i scian -- niektore o duzych trudnosciach, zwlaszcza ze skala nie jest na ogol lita.

"Isc dalej byloby samobojstwem" -- oswiadczyli uczestnicy drugiego ataku szczytowego japonskiej wyprawy Sekcji Tokai JAC na poludniowa sciane Lhotse. Jak juz podawalismy (GS 12/03), pierwszy atak zakonczyl sie na wysokosci 7850 m (oboz III). W dniach 14 i 15 grudnia 2003 Toshiyuki Kitamura z 2 towarzyszami i Szerpa zalozyli oboz IV (8300 m), z ktorego mial nastapic ostateczny szturm. Przy probie okazalo sie jednak, ze zagrozenie lawinowe jest zbyt duze, by podjac takie ryzyko. Kierownik Noboru Onoe i szef sportowy Osamu Tanabe zarzadzili odwrot i zakonczenie wyprawy, zwlaszcza ze jej zezwolenie wygasalo 20 grudnia. Powtorzyl sie scenariusz sprzed dwoch lat, chociaz tym razem zespol przebil sie o 700 m wyzej. Tanabe uczestniczyl w obydwu probach: tegorocznej i tej w grudniu 2001 roku. Czy za rok lub dwa zdecyduje sie na trzecia wyprawe?

Tymczasem nasza wyprawa zimowa na Shisha Pangme wykurowala sie z wirusowej grypy i zalozyla baze wysunieta, wrocil tez z Katmandu Simone Moro. Wedlug najswiezszych informacji, stoi juz oboz I (6100 m), nad ktorym 23 grudnia zaporeczowano 300 m drogi hiszpanskiej. Okres swiat spedzono w bazie.

Celem wyjazdu Jacka Czyza (zdjecie) do Kalifornii minionej jesieni (25 IX -- 27 X) mialo byc poprowadzenie nowej klasycznej drogi w Yosemite. Jego partnerem byl Jacek Krawczyk (Fremont, CA). W okresie wstepnym obaj przeszli kilka znanych standardow. Na pierwszy ogien poszla droga "Misty Wall" na Yosemite Falls (V 5.11d A0, 16 wyciagow; 4 X, ok. 15 godzin), kilka dni pozniej (10 X) droga zachodnia sciana Leaning Tower (V 5.7 do 5.13, A2), ktora przeszli w ok. 10 godzin. Trzecim celem byla "Galactic Hitchhiker" (V 5.11b) na Glacier Point. Jak informuja obaj autorzy powtorzenia, droga ta w gornej czesci ma niejasny przebieg, co spowodowalo, iz zgubili ja dwukrotnie. Za pierwszym razem zmusilo ich to do przejscia wlasnego wariantu 5.10 c/d R (z nieoczekiwana mozliwoscia asekuracji z kostek na plycie), zas za drugim razem, w ostatnim spietrzeniu sciany (4 wyciagi), na dobre pozegnali oryginalna droge, co z kolei wymoglo pokonanie wariantow o trudnosci 5.9-5.10. Ogolem cale przejscie tej wysokiej sciany (900 m) zajelo im takze ok. 10 godzin. Powyzsze trzy drogi zostaly najprawdopodobniej pierwszy raz zrobione przez Polakow. W dniu 16 pazdziernika Czyz i Krawczyk wybrali sie na "Free Blast" na El Capie w celu rozpoznania terenu w poblizu, z mysla o nowej klasycznej drodze. Na trzecim wyciagu (5.11b) prowadzacy Krawczyk zlamal sobie w trakcie wspinania srodkowy palec u reki, co oczywiscie musialo sie skonczyc zmiana planow i szybkim wycofaniem. W dalszej czesci pobytu Czyz samotnie podjal jeszcze probe przejscia hakowki Jima Beyera "Heading For Oblivien" na Leaning. Zdolal na niej przejsc dwa z trzech najtrudniejszych wyciagow, oba o trudnosci A4. Pokonanie pierwszego z nich (o znacznym ryzyku) zajelo prawie caly dzien. Droga zapowiada sie calkiem interesujaco, niestety bliski termin powrotu a takze inne okolicznosci sprawily, iz dokonczenie jej zostalo przesuniete przez Czyza na przyszloroczna wiosne. Wladyslaw Janowski (Rudaw Janowic)

Nawiazujac do wspomnienia o s.p. Marku Nowickim w GS 10/03, chce dorzucic nieznana dotad informacje o jeszcze jednej nowej drodze Marka, dzisiaj bardzo popularnej, ale ochrzczonej innym nazwiskiem. Kompletujac materialy przewodnikowe w okresie 1998--2000, w archiwum Witolda H. Paryskiego, wsrod listow o rejonie Mnicha, natrafilem na notatke Marka Nowickiego o jego wejsciu wraz z Jaroslawem Uszynskim na Prog Mnichowy w lipcu 1964 roku. Wybitny komin oceniono na VI, bardzo krucho (dzis droga ta ma ocene o stopien nizsza, ale dyskusyjna, bo z racji kruszyzny nie jest latem powtarzana). Opis w notatce jest lakoniczny, jednak ustalenie formacji jest jednoznaczne (zdjecie), bo nastepny zleb na prawo jest zupelnie latwy (na marginesie: pokonywano go przed r.1950 -- opis Paryskiemu przeslal np. Krzysztof Tatarkiewicz w uwagach do tomu IV WHP; nazywanie tego zlebu w jednym z przewodnikow nazwiskiem wspinacza z lat 90. jest nieporozumieniem).

Notatka nosi odreczna adnotacje Witolda Paryskiego, iz otrzymal ja 1 grudnia 1970. To m.in. (oraz liczne literowki) wskazywaloby, ze maszynopis pochodzi bezposrednio od Marka Nowickiego, a nie jest notatka przepisana przez WHP. Jest to byc moze fragment wiekszego zbioru notatek, jaki Marek przeslal do WHP, na zwyczajowy jego apel o materialy (np. przy tej samej okazji znalazlem opis wariantu Marka na Zabiej Lalce, wymieniony juz w malej monografii w "A Zero" nr 3 z 2002 roku). Data przekazania wskazuje na to, ze dzialo sie to w okresie chwilowego wzrostu aktywnosci Marka, gdy byc moze porzadkowal on swe drobniejsze dokonania z lat wczesniejszych.

Tak wiec Kuluar Kurtyki ma pierwsze odnotowane przejscie w lipcu 1964 roku. Moglby sie nazywac Kuluarem Planetnikow. Oczywiscie nie bedziemy walczyc o zmiane utartej nazwy -- bo, podobnie jak Zachod Gronskiego czy Zachody Abgarowicza -- rzecz utrwalila sie za sprawa wspinaczy, ktorzy rozpropagowali te formacje zima i nazwy te maja sie dobrze.

Przy okazji, sprostowania wymaga wiadomosc bezkrytycznie podawana przez nowsze przewodniki, iz zimowego przejscia kuluaru dokonali Maciej Wlodek-Colorado i Jacek Rusiecki-Dzak przy okazji krecenia filmu "Dwoch" Jerzego Surdela w 1967 roku. Niedawno zapytani przez nizej podpisanego, podali jasno, ze owszem wspinali sie w tym kuluarze, ale pokonali tylko dwa wyciagi (do polowy), wlasnie tyle ile trzeba bylo do filmu. Zatem o dekade pozniejsze zimowe pierwszenstwo w tym kuluarze Wojciecha Kurtyki i Jerzego Dudaly (z Katowic -- publikujemy to nazwisko po raz pierwszy) nie jest zagrozone. Jak wspomina dzis Wojtek Kurtyka, byl to sezon, gdy "odkryl" on nad Morskim Okiem liczne lodospady, ale z trudem znajdowal partnerow na ich przejscia. W samym kuluarze sprawa nie byla latwa, bo mieli jeden prosty czekan i raki, na ktorych w lodzie Wojtek stawal tylko bokiem. Kluczowy kilkumetrowy odcinek pokonal rabiac stopnie i chwyty -- do dzis pamieta to rabanie w pionie, gdy druga reka w welnianej rekawiczce trzymal sie chwytu w lodzie.

Z lektury ksiazki wyjsc w schronisku przy Morskim Oku z ostatnich lat mozna oszacowac, iz zima Kuluar Kurtyki jest celem okolo 20--25% ogolu wspinaczy, wpisujacych swoje przejscia. Tak wiec mozna stwierdzic, ze w osobie Marka utracilismy prawdopodobnego autora najbardziej popularnej drogi zimowej Tatr.

W dnia 2, 5 i 6 grudnia 2003 roku mial miejsce w Warszawie pierwszy Przeglad Filmow Gorskich, bedacy echem podobnej imprezy w Ladku-Zdroju (GG 10/03 z 2.10.2003). Wtorkowy wieczor w Klubie Olimpijskim zgromadzil calkiem liczna widownie, ktora cieplo przyjela zarowno dwa filmy, jak i materialy reportazowe krecone w Ladku, zwlaszcza gawede Andrzeja Zawady sfilmowana przez Michala Kochanczyka. Barwnym uzupelnieniem byly fragmenty dopiero co wydanej ksiazki Ewy Matuszewskiej "Lider. Gorskim szlakiem Andrzeja Zawady" -- czytane przez Anne Milewska.

Kolejne seanse odbywaly sie juz w kinie "Luna", gwarantujacym odpowiednia jakosc projekcji (sam ekran ma 10 m szerokosci). W sumie zaprezentowano tam 13 filmow, w tym pieciu laureatow kolejnych edycji z Ladka Zdroju. I to wlasnie dwa z nich -- "Ikar" Miroslawa Dembinskiego i "Wild Climbs. Colorado" ze Steve Hastonem wywarly najwieksze wrazenie. Podobaly sie tez filmy Dariusza Zaluskiego, film "Hybryda" oraz nagradzany w swiecie "Mustang" Pavla Barabasa. Kolejne projekcje wzbogacaly wypowiedzi znanych postaci naszego alpinistycznego swiatka: Wojciecha Branskiego, Leszka Cichego, Anki Czerwinskiej, Piotra Pustelnika czy Ryszarda Pawlowskiego. Calosc zrecznie poprowadzila Monika Rogozinska, ktorej w sobotni wieczor towarzyszyl pelen werwy Zbyszek Piotrowicz (inicjator, organizator i szef przegladu w Ladku-Zdroju).

Cennym uzupelnieniem projekcji filmowych byly ekspresyjna diaporama Marka Arcimowicza z Ama Dablam oraz barwny pokaz slajdow Moniki Rogozinskiej z zimowej wyprawy na K2. Na zakonczenie sobotniego wieczoru, zgodnie z ladkowym zwyczajem, rozlosowano namiot -- nagrode ufundowana przez glownego sponsora, firme Bergson.

Impreza cieszyla sie duzym zainteresowaniem (na piatkowe seanse zabraklo wrecz biletow), ogolne wrazenia uczestnikow tez sa pozytywne (czasami wrecz entuzjastyczne), co potwierdza potrzebe organizowania podobnych spotkan w stolicy. W sumie przez sale projekcyjne przewinelo sie ok. 1000 osob. Warto jednak dodac, ze impreza ta, przygotowana w ciagu ledwie kilku tygodni, powstala dzieki "pospolitemu ruszeniu" warszawskiego srodowiska, w tym Polskiego Klubu Gorskiego, pomocy kilku zyczliwych firm i osob, a takze ogromnemu zaangazowaniu gospodarzy imprezy -- czyli Bohdanowi Sobierajowi z Klubu Olimpijskiego PKOl i Agnieszce Biedak z kina Luna. Wszystkim naleza sie gorace podziekowania!

Jak wynika ze strony internetowej wyprawy, obecnie (10 grudnia) przepakowuje sie ona w Nyalam w Tybecie, by rozpoczac karawane pod szczyt. Simone Moro przekazuje informacje, jaka zespol uzyskal od oficera lacznikowego: otoz na poludniowej scianie Shisha Pangmy operuje juz dwoch Anglikow, ktorzy do tej pory osiagneli wysokosc 6800 m, wyprzedzaja wiec znacznie nasz zespol. Powrot zaplanowali oni na 18 grudnia, ew. wejscie na szczyt nastapi zatem przed nastaniem zimy kalendarzowej. Moro podaje dalej, ze celem polsko-miedzynarodowej ekipy nie jest, jak pierwotnie podawano, powtorzenie drogi Wielickiego na poludniowej scianie, lecz poprowadzenie nowej, oryginalnej drogi. Miejsca na logiczne rozwiazania jest tam jeszcze pod dostatkiem.

Shisha Pangma (8027 m, sa tez inne koty) jest jednym z dwu najnizszych 8-tysiecznikow i jedynym z calej czternastki w calosci polozonym w Tybecie (zdjecie). Jako pierwsza zdobyla ja ogromna wyprawa chinsko-tybetanska w r.1964, Polacy wniesli jednak spory wklad w sportowa eksploracje masywu (Kukuczka i Hajzer 1987, Kurtyka 1990, Wielicki 1993). Wanda Rutkiewicz byla trzecia kobieta na szczycie glownym (w r.1987). Kukuczka i Hajzer zdobyli jako pierwsi wierzcholek Shisha Pangma West (7966 m). Wejscia sa obecnie liczne, ale zdecydowana wiekszosc alpinistow konczy je na nizszym wierzcholku centralnym (8008 m). Sukcesu zimowego do tej pory nie bylo.