GLOS SENIORA

Jej rowno stuletnie zycie wypelnione bylo praca, ktorej efekty dlugo by trzeba wyliczac. Po Tatrach chodzila przeszlo 60 lat, od r. 1921 jako turystka, od 1923 wspinaczkowo, choc do Sekcji Turystycznej PTT nie nalezala, a do Kola Wysokogorskiego Oddzialu Warszawskiego PTT zapisala sie dopiero w r. 1933 (czlonkinia PTT byla od 1921). W latach trzydziestych, z przezwiskiem "Kejsi", nalezala w Tatrach do najaktywniejszych taterniczek, a z jej udzialem wiaza sie wybitne nowe drogi, jak np. te srodkiem poludniowej sciany Malego Lodowego (z Tadeuszem Pawlowskim 1936) czy Zlebem Drege'a w Granatach (1938, z Tadeuszem Orlowskim i Wanda Heniszowna), a takze pierwsze przejscia zimowe, m.in. polnocnej sciany Wielkiej Buczynowej Turni (1939, ze Stanislawem Gronskim). Jako jedna z nielicznych wowczas kobiet uprawiala wspinaczki samotne (np. grania Hrubej Turni w r. 1938), sporadycznie tez w zespolach czysto zenskich (np. nowe warianty na Zabim Niznim z Halina Pfeiffer w r. 1942). Wyjezdzala takze w inne gory. Latem 1937 r. udala sie prywatnie w Alpy Zachodnie, gdzie dolaczyla do oficjalnej ekipy KW – jako pierwsza Polka weszla wowczas na takie szczyty, jak Matterhorn, Monte Rosa (trawersowanie), Grandes Jorasses. Wyjazd z Maciejem Zajaczkowskim latem 1938 w Wysokie Taury mial charakter naukowo-botaniczny, jednak wykorzystano go tez wspinaczkowo, m.in. wchodzac na Grossglockner. W r. 1939 wyjechala na narty w Dolomity.

Byla dzialaczka PTT i KW, jak sama podala w ankiecie – pracujac "w zarzadach glownych, zarzadach kol i oddzialow oraz licznych komisjach i referatach obu organizacji". Bardzo efektywnie dzialala w Kole Warszawskim KW. Szczegolne zaslugi ma w pracy szkoleniowej, m.in. w prowadzeniu kursow czy w zorganizowaniu szkolki taternictwa na Hali Gasienicowej (1938–39). W r. 1938 wraz z Tadeuszem Pawlowskim wydala pedantycznie opracowany przewodnik "Skalne drogi w Tatrach Wysokich", stanowiacy suplementowy lacznik pomiedzy przewodnikiem Chmielowskiego i Swierza, a powojennym "Paryskim". W r. 1945 jako pierwsza kobieta weszla w szeregi TOPR (przyrzeczenie nr 57 z 3 wrzesnia), w 1948 zostala starszym instruktorem taternictwa oraz przewodnikiem tatrzanskim II klasy (klase I i patent starszego instruktora przewodnictwa uzyskala 1950). Z zacieciem pedagogicznym i wychowawczym pracowala w komisjach powolywanych do szkolenia i egzaminowania taternikow i przewodnikow.

W latach 1924–39 wystepowala w publikacjach (m.in."Taterniku") jako Kuleszyna lub Radwanska-Kuleszyna, czyli z nazwiskiem pierwszego meza. Studiowala na UW, gdzie w r. 1933 uzyskala doktorat z przyrody i geografii. Prace naukowa prowadzila glownie w Tatrach. W Zakopanem zamieszkala w r. 1938, w dwa lata pozniej wyszla powtornie za maz, za Witolda Paryskiego, co odnotowal konspiracyjny "Taternik" 121–122: "W zimie ubieglego roku odbyl sie slub znanej polskiej taterniczki Pani Zofii Radwanskiej i jednego z najlepszych znawcow Tatr i taternictwa Pana Witolda Paryskiego, redaktora Przewodnika Monograficznego po Tatrach Wysokich. Mlodej Parze sklada ta droga redakcja Taternika w imieniu swoim i Klubu Wysokogorskiego najlepsze zyczenia." (s. 58–59). W czasie okupacji pracowala w nadlesnictwie "Park Tatrzanski", gdzie powierzono jej sprawy ochrony przyrody. I w te trudne wojenne lata wspinala sie intensywnie – od Doliny Gasienicowej po Zabi Nizni, nierzadko nawet na Slowacji. Do jej owczesnych partnerow nalezeli – oprocz internowanego w r. 1942 meza – Roza Drojecka, Henryk Czarnocki, Tadeusz Orlowski, Jozef Januszkowski, Wawrzyniec Zulawski, Czeslaw Mierzejewski i inni.

W latach 1945–51 byla kustoszem dzialu przyrodniczego w Muzeum Tatrzanskim, zas w latach 1951–71 organizatorka (z inicjatywy prof. Wladyslawa Szafera) i kierowniczka Tatrzanskiej Stacji Naukowej Panstwowego Zakladu Ochrony Przyrody PAN w willi "Smiglo" na Antalowce. W ogrodzie willi zalozyla alpinarium obejmujace przeszlo 1000 gatunkow i odmian roslin gorskich. Nie chodzila juz wtedy sportowo. "Caly sezon zajeta bylam organizowaniem i prowadzeniem naukowych wycieczek tatrzanskich z ramienia Tatrzanskiej Stacji Naukowej (...) poslugiwanie sie lina bylo tylko dorywcze" – pisala w liscie z 8 lutego 1952. Waznym polem jej zainteresowan byla ochrona przyrody Tatr, w ktorej sprawach wystepowala z wielka determinacja i odwaga, czesto powolujac sie na rozwiazania slowackie. Jak twierdzila, nigdy nie splamila sie przejazdem kolejka linowa na Kasprowy.

Niezwykle aktywna intelektualnie, od r. 1934 publikowala liczne prace naukowe i popularne – z dziedziny florystyki, fitogeografii, historii nauk botanicznych, ekologii, fizjografii Tatr i Podtatrza, etnobotaniki (np. slownik goralskich nazw roslin Tatr i Podhala, 1962). Wiele jej artykulow ukazywalo sie w naukowych periodykach przyrodniczych, kilka cennych rozpraw zawieraja tomy "Pasterstwa Tatr Polskich i Podhala". Nie stronila od wspolpracy z gazetami, pisala tez scenariusze filmowe, sluchowiska, a nawet wiersze i opowiadania. W latach 1971 i 1986–87 oboje Paryscy zrealizowali serial telewizyjny "Encyklopedia tatrzanska". Opracowujac slynny zielnik brata Cypriana z Czerwonego Klasztoru doprowadzila do identyfikacji jego zagadkowego autora ("Glos Seniora" 3/89). Byla czlonkinia rad naukowych TPN i Muzeum Tatrzanskiego. Z jej wydawanych w duzych nakladach ksiazek mamy na polkach "Zielony swiat Tatr" (edycje 1953, 1963), autobiograficzna "Mozaike tatrzanska" (1956), poreczny atlas "Rosliny tatrzanskie" (6 wydan 1961–1992). Wraz z mezem opracowala kluczowa pozycje literatury tatrzanskiej – "Encyklopedie tatrzanska" (1973) i "Wielka encyklopedie tatrzanska" (1995). Wiele serca wlozyla w propagowanie idei ochrony przyrody Tatr, m.in. na lamach "Taternika", w ktorego redagowaniu pomagala mezowi. W uznaniu wielorakich zaslug, Walny Zjazd PZA w r. 1977 obdarzyl ja czlonkostwem honorowym Zwiazku, 13 grudnia 1993 wraz z mezem otrzymala honorowe obywatelstwo Gminy Tatrzanskiej a w dniu 14 lutego 2000 przyznany jej przez Prezydenta RP Krzyz Komandorski z Gwiazda Orderu Odrodzenia Polski. Pogrzeb Zofii Paryskiej na Peksowym Brzezku – podobnie jak w grudniu 2000 r. Witolda – zorganizowal TPN, ktory opiekowal sie obojgiem malzonkow w ostatnich latach ich zycia.

Byla nestorka polskiego taternictwa, mimo choroby do konca swoich dni pracujac naukowo i nie odrywajac sie od spraw gorskich. Jej okragle jubileusze byly swiecone w Zakopanem. W r. 1981 80. urodziny uczczono uroczystym koncertem fortepianowym w "Atmie", z okazji 90-lecia, PZA wystosowal do Jubilatki pismo nastepujacej tresci: "W dniu urodzinowego swieta Zarzad Polskiego Zwiazku Alpinizmu spieszy zlozyc Pani – czlonkini honorowej naszej organizacji – z serca plynace gratulacje i zyczenia dalszej pomyslnosci. Cieszymy sie, ze w kolejne dziesieciolecie wchodzi Pani w tak dobrej formie fizycznej i duchowej, pozwalajacej Pani kontynuowac prace naukowa i popularyzatorska, w ktorej ma Pani – zwlaszcza jesli idzie o Tatry – prawdziwie epokowe zaslugi. Nie watpimy, ze wielka to satysfakcja moc spojrzec wstecz na zycie tak wypelnione dzialaniem i sukcesami, nalezacymi do dorobku polskiego sportu gorskiego, polskiej nauki i polskiej kultury."

W r. 1999 swoje wejscie do klubu 14 x 8000 oglosili Wlosi Sergio Martini i Fausto De Stefani. Podczas dedykowanego 8-tysiecznikom Festiwalu Filmow Gorskich w Trydencie na rynku staly ogromne podobizny zdobywcow calej serii (w tym Kukuczki i Wielickiego), a wsrod nich Martiniego i De Stefaniego. Okazalo sie jednak, ze ze swoim wejsciem na Lhotse w dniu 15 pazdziernika 1997 popelnili maly szwindel: idacy po nich Koreanczyk oswiadczyl, ze zawrocili nie – jak utrzymywali – 10 metrow od szczytowego nawisu, lecz okolo 150 m ponizej wierzcholka. Fausto De Stefani upiera sie przy swoim twierdzeniu, natomiast Sergio Martini polozyl uszy po sobie i wiosna 2000 dolaczyl do grupy Piotra Pustelnika, by zaatakowac Lhotse do samego szczytu (GS 01/01) i zajac 7. miejsce na elitarnej liscie. Wobec pani Liz Hawley obaj Wlosi zarzekali sie, ze byli 10 m od czubka Lhotse, a Martini po swoim powtornym wejsciu wstydliwie ominal jej biuro w Katmandu. Jako osmy na liste w lipcu wszedl po zdobyciu K2 Koreanczyk Park Young Seok, zas w miesiac pozniej dolaczyl jego rodak Um Hong Gil. Aktualny sklad wyglada wiec nastepujaco, a szczegolowe ramy dat (pierwszy i ostatni 8-tysiecznik, okres kompletowania calej serii: lat – miesiecy – dni) opracowal specjalnie dla "Glosu Seniora" nasz wspolpracownik Eberhard Jurgalski:

Bliscy sukcesu (po 13 zdobytych 8-tysiecznikow) sa – oprocz De Stefaniego – Bask Alberto Inurrategi oraz Wloch Abele Blanc, ktory jako swoj trzynasty 8-tysiecznik zaliczyl 12 pazdziernika 2001 Dhaulagiri. Piotr Pustelnik – poza wszystkim innym aktywny ostatnio publicysta, m.in. redaktor naczelny miesiecznika "n.p.m." i jeden z "autorytetow" powstalego wiosna "Magazynu Gorskiego" – ma w dorobku 10 osmiotysiecznikow i wystapil z programem "Trzech Koron", czyli zebrania wejsc na szczyty "Korony Ziemi", "Korony Himalajow" oraz kompletu drugich szczytow kontynentow (ma za soba K2, a to najwazniejsze). Te ostatnia konkurencje juz szereg lat temu wymyslil pewien amerykanski alpinista, mial z nia jednak geograficzne klopoty.

W sobote 17 sierpnia o godz. 13.30 Program 2 TV wyswietlil nowy film Anny Pietraszek, poswiecony Dobroslawie Miodowicz-Wolfowej i tragedii na K2 w r. 1986. Wypowiadali sie rodzice "Mrowki" i jej brat, Kostek, natomiast wydarzenia na ramieniu K2 byly inscenizowane, dosc nieporadnie i co gorsza bez szacunku dla faktow. Autorka zmienila imiona bohaterow, ich identyfikacja nie jest jednak trudna.
Na nasza strone www natknal sie przypadkiem nasz dawny kolega klubowy, Tadeusz Branicki (57), od 21 lat mieszkajacy w Australii. Pisze o sobie: Wspinalem sie w tutejszych skalkach, bylem oczywiscie na Gorze Kosciuszki. Mam szereg drog w Tatrach, w tamtych latach uwazanych za trudne, a moje najwieksze osiagniecie, to przejscie zima drogi Steinauera na scianie Alam Kuh i pierwsze wejscie zimowe na ten znany szczyt ("Taternik" 1978 – wyprawa kierowal Jacek Jaworski). Niestety, dzisiaj zostaly juz tylko wspomnienia.
W dniu 24 wrzesnia 2001 na Cho Oyu weszla 59-letnia Eiko Hibi, najstarsza Japonka na tym szczycie i jedna z najstarszych pan. Junko Tabei byla na Cho Oyu majac lat 57.
W dniu 23 czerwca odbyly sie w Zakopanem obchody 60-lecia smierci Mariusza Zaruskiego i 90-lecia harcerstwa polskiego. Uroczystosci rozpoczelo poswiecenie tablicy na kosciele Sw. Krzyza, urzadzono tez apel przy grobie Olgi Malkowskiej i symbolicznej mogile jej meza – Andrzeja – tworcow skautingu polskiego. W Muzeum TPN otwarto okolicznosciowa wystawe. W swiecie wziela udzial mlodziez ze szkoly im. Zaruskiego z Warszawy, natomiast nie zauwazylismy delegacji zakopianskiej szkoly im. Zaruskiego na Bystrem.
22 pazdziernika zmarl dziennikarz i literat, Stanislaw Majewski, jedyny polski uczestnik najkrwawszej bitwy w nowszych dziejach Tatr – w grudniu 1944 r. na Zwierowce. Byl zolnierzem Slowackiego Powstania Narodowego i zwiadowca I Slowackiej Brygady Partyzanckiej, mial liczne odznaczenia radzieckie, czechoslowackie, polskie. Jego prochy beda zlozone na symbolicznym cmentarzyku w wylocie Doliny Latanej.
"Magazyn" Gazety Wyborczej z 25 pazdziernika 2001 zamiescil artykul pt. "1948 – Taternicy na iglicy", przypominajacy sensacyjna wspinaczke Wojciecha Niedzialka i Zbigniewa Jaworowskiego-Bacy na 106-metrowa stalowa ozdobe Wystawy Ziem Odzyskanych we Wroclawiu, w celu zdjecia lustra uszkodzonego przez burze. Wspinaczka trwala 24 godziny, a obserwowalo ja 30 000 ludzi. "Taternik" 3–4/1948 opublikowal dowcipny felieton sprawozdawczy Zbyszka Jaworowskiego i sarkastyczna notatke redakcyjna pt. "Wyczyn wroclawski" (s. 136).
27 pazdziernika w restauracji "Dzejn" w Moskwie odbylo sie doroczne spotkanie weteranow alpinizmu i wspinaczki. Udzial wzielo przeszlo 100 osob, w tym wiele dawnych znakomitosci. Goscmi honorowymi byli organizator wyprawy na Lhotse Ta, Wiktor Kozlow i jej moskiewscy uczestnicy Wiktor Wolodin i Wladimir Janoczkin. Pokazali oni m.in. fragmenty filmu z tej wyprawy. Sponsorowali spotkanie wybitni alpinisci starszego pokolenia, Wasilij Jelagin i Jewgienij Kliniecki.


Reinhold Messner	Wlochy	27 VI 1970 – 16 X 1986	[16;	3;	19]
Jerzy Kukuczka	Polska	4 X 1979 – 18 IX 1987	[7;	11;	14]
Erhard Loretan	Szwajcaria	10 VI 1982 – 5 X 1995	[13;	3;	25]
Carlos Carsolio	Meksyk	13 VII 1985 – 12 V 1996	[10;	9;	29]
Krzysztof Wielicki	Polska	17 II 1980 – 1 IX 1996	[16;	6;	15]
Juanito Oiarzabal	Hiszpania	15 V 1985 – 29 IV 1999	[13;	11;	14]
Sergio Martini	Wlochy	4 VIII 1983 – 19 V 2000	[16;	9;	15]
Park Young Seok	Korea P.	16 V 1993 – 22 VII 2001	[8;	2;	6]
Um Hong Gil	Korea P.	26 IX 1988 – 21 IX 2001	[12;	11;	26]