Dzień zaduszny i dekada Wszystkich Świętych są okresem odwiedzania cmentarzy i wspominania Drogich Zmarłych, z których wielu spoczywa w dalekich górach -- bez grobów i w miejscach, gdzie trudno byłoby złożyć gałązkę kosodrzewiny czy zapalić świeczkę. Tylko nielicznych przypominają tablice, np. pod Osterwą, pod Lhotse (zdjęcie) czy pod K2. Wszyscy oni żyją jednak i żyć będą w naszych sercach i w naszej wdzięcznej pamięci.

Jak już podawano parę razy w "Gazetce Górskiej", tej jesieni wyprawa bułgarska w składzie Nikoła Lewakow, Waleria Cołowa, Rumiana Gyłybowa, Christo Christow, Stamen Kasabow, Borisław Pigow, Żeko Wytew wspinała się w Himalajach Garhwalu. Wyjazd zakończył się pięknym sukcesem -- nową drogą na północno-zachodniej ścianie Thalay Sagar (6904 m). Nazwano ją "Pomiędzy Światłem a Cieniem" lub "Between the Light and the Shadow" -- ponieważ biegnie granicą cieni w krótkim okresie popołudniowym, kiedy słońce dociera do ściany.

Jest to pierwsze takiej rangi osiągnięcie bułgarskie w najwyższych górach, a zrealizowali je w "capsule style" Nikoła Lewakow i Christo Christow. Do wysokości około 6600 m towarzyszył im Żeko Wytew. Mało się mówi na ten temat -- bo trudno pogodzić się z tym, że już Go nie ma -- ale to wejście poświęcone jest pamięci Milena Miłczewa, jednego z najbardziej utalentowanych bułgarskich wspinaczy ostatnich lat (m.in. Trango Tower drogą słoweńską w roku 1998). Zginął podczas zejścia po wspinaczce ścianą północną Wichrena w Pirinie w końcu zimy tego roku. Był On pomysłodawcą i głównym organizatorem tej wyprawy która miała się odbyć już wiosną 2003 roku.

A oto opowiadanie Nikoły Lewakowa, który wrócił do kraju z Waleriją Cołową wcześniej od reszty. Były obawy że nabawił się poważnych odmrożeń, na szczęście leczenie polega na zmienianiu opatrunków.

"Do bazy nad brzegiem jeziora Kedar Tal (4750 m) dotarliśmy 21 września 2003 roku. Był tam tłum ludzi. Byłem zaskoczony widokiem 25 namiotów, wśród których wyróżniała się podobna do statku kosmicznego mesa Koreańczyków. Ich sponsorami były mocne firmy -- m. in. "Mountain Hardwear" i "Trango". W składzie byli doświadczeni himalaiści, zdobywcy ośmiotysięczników, lecz drogą australijską (kuluarem w środku ściany) wspinał się tylko zespół dwójkowy. Dotarł on do wysokości 6400 m i wyprawa opuściła pole walki Była też trójka bardzo sympatycznych Holendrów. Zrobili oni nową drogę na ścianie wschodniej. W dniu ich ataku pogoda była niepewna (przepadywał śnieg) ale udało im się osiągnąć szczyt. Po przyjacielsku zazdrościliśmy im, że wspinali się ogrzewaną przez słońce ścianą. Dwójka francuzów z Marsylii (Stéphane Benoist i Patrice Glairon-Rappaz, 10 dni, biwaki na platformie) pokonała ścianę północno-zachodnią nowym wariantem (około 400 m), biegnącym terenem lodowym obok kuluaru w centralnej części drogi klasycznej.

Nasza baza wysunięta (ABC, 5400 m) stanęła 26 września. Stamtąd chodziło się około 15 minut po płaskim terenie do początku lin poręczowych na drodze normalnej. Są one stare i w niezbyt dobrym stanie. Myśmy z nich nie korzystali. Obok doszliśmy do skalnej części ściany, skąd nasza droga prowadzi na prawo. Od tego miejsca do najtrudniejszego odcinka zaporęczowaliśmy około 450 m. Wspinaliśmy się ukośnie w prawo, tuż pod skałami, terenem firnowo-lodowym o nachyleniu 60--70°. Portaledge zainstalowaliśmy u stóp spiętrzenia ściany. W kolejne 2 dni zaporęczowaliśmy następny 250-metrowy odcinek i przesunęliśmy platformę biwakową na wysokość 6150 m (punkt 2). Najpierw wspinaliśmy się pionowym lodem, który po 20 m przechodzi w zupełnie gładkie płyty. Potem następują ryzykowne partie lodowych języków i odcinków bardzo cienkiej skorupy lodowej. Pierwszą i drugą długość liny pokonaliśmy bardzo delikatną wspinaczką. W następnych dwóch dniach długość poręczy zwiększyła się zaledwie o 250 m. Pięliśmy się do góry tylko lodowym terenem (zdjęcie). Miejsce na umieszczenie platformy wybraliśmy tak, aby nie była na drodze nieustających potoków śniegu. Odcinek pomiędzy P. 2 (6150 m) i P. 3 (6450 m) zawiera kilka poważnych przeszkód technicznych. Na ok. 6250 m natrafiliśmy na płytkie zacięcie (VI, A1). Wychodząc z niego zrobiłem wahadło, żeby osiągnąć fragment lodowy na prawo i móc kontynuować drogę do góry. Dotarcie do miejsca P. 3 (6450 m) tak samo zajęło nam dwa dni plus jeszcze jeden na przetransportowanie bagażu i portaledge. Dysponowaliśmy jeszcze stoma metrami liny statycznej i 60 dynamicznej. Zostały one użyte następnego dnia. W tym momencie opinie podzieliły się: Żeko i ja zamierzaliśmy zejść na dół i odpocząć 2--3 dni, Christo zaś obstawał za atakiem jeszcze następnego dnia (już siódmego od momentu, w którym portaledge stała się naszym domem). Żeko zdecydował się zejść w dół, my dwaj z Christem postanowiliśmy spróbować. Od platformy zaczynał się łatwy ukośny lodowy odcinek. Ale potem następowała bardzo trudna wspinaczka lodowa z asekuracją na skałach obok (jeden odcinek mikstowy V-). Poręczówki się skończyły, a droga dalej wyglądała tak: 60 m lód, 35 m mikst, 30 m mikst. Bardzo skrupulatnie zakładaliśmy każdy punkt asekuracyjny, starając się zapamiętać jego miejsce do wykorzystania podczas schodzenia na dół.

Nad nami prawie pionowo wyrastały łupkowate skały. Postanowiliśmy spróbować przejść przez ich prawą część -- dwie długości liny po 50 m z symboliczną asekuracją. Powrót z tego miejsca nie był już możliwy. Nie te trudne odcinki lodowe i skalne niżej, lecz ten pas łupków jest i będzie barierą dla dużej liczby chętnych do pokonania tej ściany Thalay Sagar. Po przejściu z asekuracją lotną 80 m śniegu, firnu i lodu, wyłoniliśmy się na grani pod kopułą wierzchołka. Była godzina 16.30. Postanowiliśmy wykopać jamę śnieżną. Mimo braku sprzętu biwakowego, spędziliśmy całkiem komfortową noc.

W kierunku szczytu wystartowaliśmy 12 października 2003 r. o godzinie 8 rano. Ze śniegu na grani nad nami wyrastały stare poręczówki, ale lepiej było ich nie tykać. Po czterech łatwych wyciągach natknęliśmy się na komin IV+/ V-, strasznie kruchy, jak wszystko dookoła. Pozostawało nam jeszcze tylko 10 m skały i 80 m śnieżnej grani. Na szczycie byliśmy o godzinie 12.45. Spędziliśmy tam 30 minut robiąc zdjęcia i filmując. Na haku lodowym z pętlą (prawdopodobnie pozostawionym przez Francuzów) przymocowaliśmy biało-zielono-czerwoną flagę bułgarską.

Około godziny 20.30 po bardzo uciążliwym zejściu dotarliśmy do portaledge na ósmy z kolei biwak."

Tyle opowiadania Nikoły Lewakowa. Od siebie dodam jeszcze, że wszystko zaczęło się od przewodnika Jana Babicza po Himalajach Garhwalskich, którego egzemplarz pewnego dnia pożyczyłem Milenowi Miłczewowi. Wybór celu nastąpił po stwierdzeniu, że na Thalay Sagar wchodzi najmniejszy w całym rejonie odsetek wspinaczy podejmujących próby wejścia.

W numerze 128 "Rock & Ice" z października 2003 r. na sześciu stronach ukazał się ciekawie napisany artykuł Chrisa (Krzysztofa) Belczyńskiego pt. "Last Cry of the Butterfly", poświęcony przejściu nową drogą ściany Citadel w Kichatna na Alasce (zob. GG 05/03 z 21.05.2003). Tekst rozpoczyna motto poety Włodzimierza Pietrzaka: "Reching for the possible is not worth the effort". Artykuł zdobią piękne zdjęcia zrobione przez światowego już formatu fotografa, Dawida Kaszlikowskiego. Jedno z nich -- to, które zostało wydrukowane na okładce czerwcowych "Gór" -- trafiło nawet na okładkę pisma (pierwsza "nasza" okładka w USA!), dzięki obróbce komputerowej i drobnym zmianom w stosunku do oryginału graficznie chyba ładniejsze niż wersja zamieszczona w "Górach". Artykuł Belczyńskiego bardzo podobał się czytelnikom, jeden z nich napisał pochwalny list ("R&I" nr 129), w którym uznał go za najlepszy artykuł wspinaczkowy, jaki czytał od lat: "Kind of like finding a diamond in your driveway. Hunt that guy down and make him write more." Zainteresowanych ostatnimi tekstami literackimi Belczyńskiego odsyłam do majowych "Gór", w których zamieszczono jego "Miesiąc na Mid-Weście", "Krótką historię drugiego wcielenia" a w dużym artykule przedstawiono sylwetkę autora. U jednej z czytelniczek sprzeciw wzbudziło zamieszczenie zdjęcia erotycznego (zob. "Góry" 6/2003 s.21), pomimo że Amerykanie je ocenzurowali. Jak podał niedawno UKA na swojej stronie internetowej, Krzysztof Belczyński miał wystąpić w Warszawie z prelekcją poświęconą czerwcowej wyprawie na Alaskę.

W mojej korespondencji o jesiennych pomiarach najwyższej góry Europy (GS 09/03) zapowiadałem ogłoszenie wyników na dzień 17 października. Wyniki ogłoszono, a zaskoczyły one wszystkich: okazało się, że katastrofalnie upalne lato 2003 spowodowało stopienie się czapy lodowej na szczycie Mont Blanc i zmniejszenie jego wysokości aż o 2 metry (dokładnie 1,95 m). Przy pomiarach sprzed 2 lat uzyskano rezultat 4810,4 m i ten polecono wprowadzić do literatury jako ostateczny. Tymczasem obecnie szczyt wrócił do koty poprzedniej -- 4808,45 m, a i ta może się okazać przejściowa. Dwudziestu naukowców z Państwowego Instytutu Geografii orzekło, że do redukcji wysokości przyczyniły się też silne wiatry, które "zeszlifowały" lodową krawędź wierzchołka. Jeszcze bardziej rewelacyjnie brzmi inne ustalenie, to mianowicie, że w ciągu 2 lat masyw szczytowy przemieścił się o 70 cm w kierunku północno-zachodnim, podczas gdy w poprzednich komunikatach mówiono o hipotetycznych 2--3 mm w ciągu roku.

Mamy już garść szczegółów bułgarskiego przejścia na północno-zachodniej ścianie Thalay Sagara (6904 m), kilka razy wspominanego na naszej stronie. Wyprawa pojechała w 7-osobowym składzie: Walerija Cołowa, Rumjana Gylybowa, Stamen Kasabow, Nikoła Lewakow, Borisław Pigow, Christo Christow i Żeko Wytew. Bazę założono na wysokości ____m, niebawem zaś bazę wysuniętą w pobliżu ściany. Tempo aklimatyzacji i obróbki drogi -- mimo nienajlepszych warunków -- świadczy o wysokim poziomie sportowym ekipy: Christow i Wytew mieli zresztą aklimatyzację z Pamiru i Alaski. Ścianę zaporęczowano do wysokości 6400 m, gdzie przeniesiono platformę biwakową. Z niej wyruszyli w górę Christo Christow, Nikoła Lewakow i Żeko Wytew, ten trzeci zawrócił jednak z ok. 6600 m z powodu lekkich odmrożeń. Pozostali wspinali się pod najstromszą partię ściany i tam zabiwakowali jeszcze raz, tym razem w jamie śnieżnej. Następnego dnia -- 12 października o 12.30 -- osiągnęli szczyt i wrócili do portaledge, gdzie Nikoła Lewakow stwierdził u siebie odmrożenia. Przez większość pobytu ekipy w górach temperatury były bardzo niskie, nocą w bazie termometr wskazywał -20°C. Przebieg drogi nie jest na razie znany, również opis przejścia tworzony jest na podstawie niepełnych informacji. Uczestnicy wspominają z tej jesieni nową drogę (mówią o wariancie) Francuzów (GG 10/03 z 18.10.2003) oraz próbę koreańską centralnym kuluarem ściany (której?). Droga na Thalay Sagarze jest pierwszą bułgarską big wall climb w Himalajach. Jeśli chodzi o 8-tysięczniki, Bułgarzy mają ich w dorobku 8: Lhotse 1981 (Prodanow solo), Everest 1984 i 1997, Annapurnę 1989, Broad Peak 1990, Gasherbrum II 1992, Nanga Parbat 1993, Dhaulagiri 1995 i 1997 wreszcie Makalu 1998.

I jeszcze "ciepła" wiadomość z Everestu: komercyjna wyprawa Berga po odpoczynku w dolinie rozwija od wczoraj akcję szczytową. Szerpowie zaporęczowali teren i założyli obóz na Przełęczy Południowej. Jest dużo świeżego śniegu, jeżeli jednak pogoda wytrzyma, ew. ataki szczytowe mogłyby nastąpić około 22 października. Maegan Carney wspina się z nartami na plecach, nie rezygnuje bowiem ze swojego śmiałego planu. Jak przypomina MountEverest.net, wejścia jesienne stanowią tylko 18% ogółu wejść na Everest, zaś udane wejścia po 20 października są bardzo nieliczne.

Bracia Alexander i Thomas Huberowie znowu pokazali, co potrafią. Po długich robotach przygotowawczych, polegających na studiowaniu poszczególnych wyciągów, przeszli rotpunkt drogę "Zodiac" w prawej, niższej połaci ścian El Capitana. Przejście okazało się dużo trudniejsze, niż zakładali, m.in. z powodu braku jesiennego ochłodzenia, na które tak bardzo liczyli (por. GG 09/03 z 26.09.2003). Dwa kluczowe wyciągi wymagały cienia, a ponieważ ściana ma wystawę SSE, mogli się nimi zająć tylko o świcie i o zmierzchu. Ostateczny atak zajął im 68 godzin, w czym mieściły się jednak okresy przeczekiwania dziennego skwaru (jedno 10-godzinne). Dla klasycznego przejścia trzeba było powyszukiwać warianty, omijające długie rzędy haków. Tak zmodyfikowana droga ma 21 wyciągów. Do finalnego ataku przystąpili przed zachodem słońca 9 października, biwakowali na portaledge. Trudności na kluczowych wyciągach były na absolutnej granicy ich umiejętności. "Nie uważamy tego przejścia za idealne -- mówią w komunikacie DAV -- zbyt dużo czasu zajęło nam opracowanie drogi, ścianę można przejść szybciej, podczas wspinania było niemało lotów i odpadnięć, no ale przeszliśmy Zodiac w stylu rotpunkt i to jest najważniejsze..." W końcu października "Huberbuam" wracają do kraju.

Himalajski sezon minął już półmetek, wejścia nie sypią się jednak jak z rękawa. Po stronie nepalskiej wypraw jest mniej, niż oczekiwano, a i pogoda nie pozostawia ekipom swobody działania. "Nikt z nas nie spodziewał się tak stabilnej niepogody" -- mówią Rosjanie na ścianie Jannu, gdzie ostatnio spadło przeszło metr śniegu (w bazie 40 cm). Na razie liczniejsze wejścia -- szczęśliwie także polskie -- notowane są z Cho Oyu i z Shisha Pangmy, tu jednak głównie z wierzchołka centralnego. Na Centralny weszli m.in. Włosi Silvio Mondinelli i Mario Merelli -- świeży śnieg na grani zamknął im jednak drogę do szczytu głównego. 27 września na Cho Oyu wszedł Słoweniec Roman Dobrajc, zwykły turysta górski bez praktyki alpinistycznej, choć był już na Kilimandżaro i na Aconcagua. Wyprawa słoweńska na południową ścianę Shisha Pangmy założyła bazę na wysokości 5200 m i zrobiła aklimatyzacyjne wejście na szczyt o wysokości 6100 m. O szczególnym rekordzie Juana Oiarzabala na Cho Oyu piszemy w osobnej notatce (GG 10/03 z 08.10.2003). W swym raporcie mówi on o skrajnie złych warunkach pogodowych, tymczasem jak podaje Alek Lwow na swojej stronie GiA, w tym samym dniu weszło na szczyt Cho Oyu dwoje Polaków, Kinga Baranowska i Marcin Miotk "w pięknej mroźnej pogodzie". Kinga szła z założonej przez siebie "trójki", Marcin -- wprost z obozu II (7000 m), nie musiało więc być aż tak źle.

Czesi i Bułgarzy. Czeska wyprawa na Annapurnę IV nie ma bezpośredniej łączności z krajem i wiadomo o niej tylko, że 23 września dotarła do bazy na wysokości 4400 m. Pogoda jest i tam słaba -- "vytrvale prši a je nulova viditelnost". Podobnie bez stałej łączności jest ekipa słowacka na technicznie nietrudnym Shartse II. Duży ruch panuje w Himalajach Indyjskich. W początku października dotarła na miejsce 7-osobowa wyprawa bułgarska na północno--zachodnią ścianę Thalay Sagar (6904 m) w Garhwalu (zdjęcie). W jej składzie są 2 panie. 12 października Petyr Atanasow zawiadomił nas o jej sukcesie: szczyt osiągnęli Christo Christow i Nikola Lewakow. Jest to niewątpliwie jeden ze szlagierów tej jesieni. Tymczasem mniej cierpliwe wyprawy już pakują manatki. Tak np. parę dni temu zwinęła się hiszpańska wyprawa na Kangchenjungę, stwierdzając, że po ostatnich opadach śniegu dalsza wspinaczka byłaby zbyt ryzykowna. A dzisiaj zapadła raczej oczekiwana decyzja pod Jannu. "Zaczyna się monsun i wyprawę musimy zwinąć".

Wypadki. Po tragedii lawinowej 8 września, w której zginął m.in. słynny polarnik Antoine de Choudens, francuska wyprawa GMHM zrezygnowała z dalszej działalności na Shisha Pangmie, wycofała się też wyprawa hiszpańska. O wypadku francuskim pisaliśmy już w GG 10/03 z 02.10.2003, podobnie jak o tragedii lawinowej na Panchachuli w Himalajach Indyjskich, która pochłonęła 9 alpinistów z wyprawy ITBP (GG 09/03 z 25.09.2003). Tymczasem nadchodzą dalsze smutne informacje. Zaczynając od końca: 13 października nadeszła wiadomość z Ama Dablam, gdzie wskutek zerwania się starej poręczówki zginął wytrawny przewodnik himalajski, Robert Rackl (przeszło 10 lat praktyki). Wspomniana notatka na stronie GiA mówi o śmierci Greka na Cho Oyu, niedawno podano, że na Himlungu (7126 m) lawina zeszła na zespół japoński atakujący szczyt. Zginął 39-letni Ayumi Nozawa, dwaj jego towarzysze wydobyli się spod śniegu sami. Podano też informację o kolejnym dramacie: Podczas próby wejścia na Lhotse Shar (8400 m) śmierć ponieśli Park Joo Hoon i Hwan Sun Dug, których lawina zgarnęła 150 m poniżej szczytu. W sumie w tym sezonie zginęło w lawinach co najmniej 14 alpinistów.

Plany 2004. Do końca sezonu jeszcze dwa tygodnie, a tu już nadchodzą zapowiedzi wiosennych i letnich wypraw 2004. Latem duży ruch będzie panował pod K2: jubileusz 50-lecia pierwszego wejścia stanie się dla wielu okazją do wydębienia dodatkowych pieniążków. Włoska wyprawa "Scoiattoli al K2" będzie miała w składzie wnuka Lina Lacedellego, a sam wielki dziadek objął nad nią patronat honorowy. Inna włoska wyprawa zamierza wejść na szczyt tak z południowej, jak i z północnej strony. O planach Oiarzabala na K2 piszemy w GS 09/03. W związku z jubileuszem, Pakistan postanowił utrzymać jeszcze przez ten rok obniżone o 50% opłaty za szczyty. Na lato 2004 Ministerstwo Turystyki już wydało 50 pozwoleń, podczas gdy w minionym sezonie było ich tylko 20. Tymczasem w Himalajach wyprawa brytyjska chce wiosną 2004 zaatakować długą południowo-wschodnią grań Makalu (dotąd powtórzoną chyba tylko raz). Makalu będzie również celem wojskowej wyprawy hiszpańskiej Grupo Militar de Alta Montańa, która minionego lata trenowała w Pamirze. Rosjanie planują drogę środkiem północnej ściany Everestu -- aż dziw bierze, że ten narzucający się problem dojrzewa dopiero teraz. Bardzo się spieszy kolekcjonerom Wielkiej Czternastki. Edurne Pasaban, która po minionym lecie ma już za sobą 6 ośmiotysięczników, myśli o K2 wraz z Oiarzabalem. Młoda Francuzka Fréderique Delrieu planuje wejście na Everest bez tlenu a potem Gasherbrumy II i I -- wszystko razem w 135 dni. Życzmy powodzenia!

Zauważyłem na Państwa stronie (GG 09/03 z 26.09.2003) błąd terminologiczny. Chodzi o informację, że Maegan Carney (obecnie w trakcie próby zjazdu na nartach z Everestu) jest mistrzynią świata w narciarstwie "akrobatycznym". Narciarstwo akrobatyczne, kiedyś znane we Francji jako "ski d'acrobatique", obecnie znane jest na świecie pod nazwa "freestyle". Maegan jest zaś mistrzynią freeskiing'u lub freeride'u -- terminy te nie mają dokładnych odpowiedników w polskim języku (oraz w innych językach, np. francuskim) i w takiej formie są używane przez osoby zajmujące się tego typu aktywnością. Ponadto "freeride" jest terminem szerszym, gdyż obejmuje także snowboard, stąd stosowane jest wyróżnienie "freeskiing". Pewną próbą tłumaczenia tego terminu byłoby zapewne "narciarstwo pozatrasowe" (franc. "hors-piste", lub często używana kombinacja angl.-franc. "off-piste"), chociaż stosowanie oryginalnej amerykańskiej wersji "freeride" wydaje się być lepiej rozumiane w tym środowisku.

Minęły już dwa tygodnie od naszych "Dni", pora napisać parę słów o ich przebiegu. Piątkowe przedpołudnie było przeznaczone na dojście do schroniska w Roztoce i poświęcenie pamiątkowej tablicy. Nasz kapelan, ks. Józef Drabik, dojechał tam na skróty, przez Słowację. Tablicę przywiózł jej wykonawca, Piotr Jasieński. Jest okazała, bije w oczy jasnym drewnem. Ok. godz. 14 dochodzą nasze grupy, które szły przez Rusinową Polanę z przewodnikami -- Staszkiem Maciatą i Staszkiem Trębaczem. Zebrało się nas razem ok. 40 osób. Naszą małą uroczystość zagaja prezes Antoni Leon Dawidowicz. Wita czterech członków honorowych PTT. Odsłania tablicę red. Adam Liberak, poświęca ją ks. Drabik. A oto treść tablicy:

Kolejny punkt programu -- to wieczór w TPN. Mgr Krzysztof Pisera z Muzeum Etnograficznego w Łodzi przypomniał, jak dawniej po Tatrach chadzano, Marian Bała opowiedział o wystawie PZA "Osiągnięcia polskiego alpinizmu", której jest kustoszem. Następnie Krzysztof Pietruszewski z Łodzi przeprowadził konkurs z wiedzy o Tatrach. Niestety młodzież szkolna wolała w tym dniu iść w góry, więc bawiliśmy się sami.

Kulminacyjnym punktem "Dni Gór" była sesja popularno-naukowa. Otworzył ją Prezes Dawidowicz, wśród gości byli reprezentujący Ministerstwo Środowiska dyrektor Zarządu Parków Narodowych, Arkadiusz Nowicki oraz burmistrz Zakopanego, Piotr Bąk. Na listę obecności wpisało się 81 osób. Dyrektor Paweł Skawiński rozgrzeszył tych wszystkich, którzy zamiast na sesję wybrali się w góry, bo pogoda była przepiękna. Dyrektor nawiązał do swego górskiego rodowodu -- w Tatry wprowadzała go babcia. W 1958 roku jako 11-letni chłopiec stanął po raz pierwszy na Rysach i już wtedy Tatry zauroczyło go na całe życie. Odbył studia na Wydziale Leśnym WSR w Krakowie a cała jego praca zawodowa wiązała się z TPN. Po wystąpieniu Dyrektora, Marian Bała jako przedstawiciel PZA wręczył Mu oraz dyr. Stanisławowi Czubernatowi i Wiesławowi Siarzewskiemu przyznane im Medale Stulecia Alpinizmu Polskiego. Referaty poprzedziła projekcja filmu dokumentalnego Krzysztofa Pietruszewskiego o początkach turystyki tatrzańskiej i działalności TT. Bardzo ciekawy był wykład z multimedialną prezentacją dra Zbigniewa Zwolińskiego z Poznania pt. "Wysokość w górach". Następnego tematu, traktującego o zasługach TT i hrabiego Władysława Zamoyskiego dla ochrony Tatr i rozwoju Zakopanego nie mogło na naszej sesji zabraknąć. Zajął się nim dr Jerzy Roszkowski z Muzeum Tatrzańskiego. Marian Bała przedstawił zarys historii alpinizmu polskiego na przestrzeni stu lat. Widzi on miejsce dla PTT w rozwijaniu turystyki wysokogórskiej szczególnie w dwu grupach wiekowych: po pierwsze młodzieży, po drugie starszych taterników, którzy już się nie wspinają, ale nadal chodzą na wycieczki w góry. Wreszcie Stanisław Janocha omówił działalność kresowych oddziałów PTT. W kuluarach czynne było stoisko filatelistyczne ze specjalnie wydaną kartą pocztową, okolicznościowym stemplem i datownikiem.

O godz. 17 zebraliśmy się na Polanie Kuźnickiej, gdzie czekała przygotowana dla nas watra, kiełbaski do opiekania i kapela góralska, przygrywająca nam przez dwie godziny.

Niedziela tradycyjnie rozpoczęła się Mszą Św. w starym kościele. Po nabożeństwie Stanisław Maciata poprowadził wycieczkę po mieście, poczynając od Pęksowego Brzyzka. Około południa pod Dworcem Tatrzańskim nastąpiło oficjalne zakończenie "Dni Gór". Dodajmy, że wspaniale zorganizowanych przez Włodzimierza Janusika, któremu należą się szczególne podziękowania. Podziękowania należą się także Grzegorzowi Błaszczykowi, który podjął się trudu kwatermistrzostwa w "Warszawiance".

Szerokim echem odbił się w świecie chiński projekt budowy szosy turystycznej dookoła tybetańskiego Kailasha (6714 m, też 6675 m) -- najświętszej góry w tej części Azji, czczonej przez 4 różne wyznania jako siedziba bogów, pępek świata, a nawet centrum całego Universum. Chinom chodzi o komercjalizację tej perły krajobrazowo-kulturalnej, budzącej ogromne zainteresowanie wśród turystów, zachodnich ale także chińskich. Tybetańczycy widzą w tym jednak nowy zamach na ich wiarę i tożsamość narodowo-etniczną, podobny do niesławnej rewolucji kulturalnej sprzed niewielu lat, której pastwą padały klasztory, biblioteki, zabytki historii. O tym, że sprawa wchodzi w stadium realizacji, świadczy rozpoczęcie 27 lipca prac inżynieryjno-pomiarowych na obwodzie nieco szerszym od tradycyjnej świętej "kory" (55-kilometrowej drogi pieszych pielgrzymek wokół masywu). W Europie centralnej zawiązały się specjalne komitety obrony Kailasha (tybet. Kang-Rimpoche), zaktywizowały się też towarzystwa przyjaciół Tybetu i Azji Centralnej. Zbierane są m.in. petycje do ONZ, gdyż ratunkiem mogłaby się stać decyzja UNESCO o włączeniu szczytu do sieci prawnie chronionych zabytków wszechświatowego dziedzictwa przyrodniczo-kulturalnego. To, że taka decyzja nie zapadła już parę lat temu, jest dużym przeoczeniem międzynarodowej organizacji. 4 października 2003 pod hasłem "Rettung des Berges Kailash" (zdjęcie) na szczycie alpejskiej Zugspitze odbyła się demonstracja miłośników Azji Centralnej i jej niezwykłej kultury.

Piszę z hotelu La Pergola. Wczoraj (4 października 2003) w rzymskiej siedzibie "Wildworld Foundation" przy Via Po 25 zakończyło się doroczne spotkanie Komisji Wypraw UIAA. Obecni byli: Renato Moro (Włochy), Marcus Itten (Szwajcaria), Birkum Pandey (Nepal), Elizabeth White (USA), Luis Lopes-i-Lleiro (Hiszpania), Roland Bekhendam (Holandia), Jiři Novák (Czechy), Carlo-Alberto Pinelli (Włochy), Bernard Domenech (Francja) no i moja skromna osoba. Nie było Lindseya Griffina, którego podczas zebrania w Pradze w zeszłym roku Joss Lynam wyznaczył na swojego następcę. Od roku 2004 przewodniczącym Komisji będzie Renato Moro (zdjęcie), jego zastępcą -- Marcus Itten, sekretarzem -- Elizabeth White. Długo dyskutowano nad wewnętrzną strukturą Komisji i obowiązkami poszczególnych członków. Innym ważnym tematem była obecność Komisji w przestrzeni wirtualnej. Problemy pozostały otwarte do Walnego Zgromadzenia UIAA w Berchtesgaden w końcu następnego tygodnia (10--12 października), gdzie powinny zapaść wiążące decyzje.

Chodzimy w Alpy, Kaukaz, Himalaje dla przyjemności i dla przeżywania wspaniałości górskiego świata. Ambicje sportowe, rekordy, siódemki i czternastki szczytów -- to nie MY. Chociaż czasem wychodzi szydło z worka. Parę dni temu pisaliśmy, że Hiszpan Juan Oiarzabal wszedł 23 września na Cho Oyu, a było to jego 19. wejście ośmiotysięczne. Przeskoczył Reinholda Messnera (18 wejść) i wyrównał rekord Szerpy Ang Rity (19). Widać jednak pozycja ex aequo i w dodatku z Szerpą nie odpowiadała mu i postanowił swą przewagę ostatecznie przypieczętować. W niedzielę 5 września wszedł ponownie na Cho Oyu (w sumie jego czwarty pobyt na tym szczycie: 1985, 2002, 2003, 2003). Wraz z nim weszło na wierzchołek dwóch członków wyprawy z Ciudad de Huesca. Pogoda w dniach ataku nie sprzyjała wysokim wejściom: było bardzo mroźno (ok. -30°) i wiał silny wiatr, okresami niemal huraganowy. Toteż wspinaczka wymagała pełnej mobilizacji i dała alpinistom solidnie "w kość". "Jestem szczęśliwy, lecz bardzo zmęczony -- mówi lekko poodmrażany Juan. -- Ten rzekomo łatwy 8-tysięcznik wcale nie był w ten weekend spacerkiem, było trudniej niż gdziekolwiek indziej w moich ostatnich latach." W bazie pod Cho Oyu są jeszcze wyprawy czekające na lepsze warunki (choć Babnow spod Nuptse melduje słoneczną i bezwietrzną pogodę...).

Na dni 26--28 września 2003 po raz kolejny do Lądka Zdroju zjechała liczna, kilkusetosobowa rzesza entuzjastów filmu górskiego i niepowtarzalnej atmosfery towarzyszącej przeglądowi. Zgodnie z utartą już tradycją, po ważniejszych projekcjach przez scenę przewija się szereg sław naszego alpinizmu. Był więc Krzysztof Wielicki wraz z towarzyszącą mu ekipą spod K2 (po filmie "W cieniu K2" Roberta Wichrowskiego), Piotr Pustelnik z Anną Czerwińską wspominający niezwykle śnieżną wyprawę na Manaslu (po filmie "Snow Story" Darka Załuskiego) oraz Wojciech Brański (po projekcji filmu sprzed lat "2 x 8,5" Szymona Wdowiaka, pokazywanego z okazji 25. rocznicy zdobycia Kangchendzongi Środkowej i Południowej oraz dla uczczenia pamięci niedawno zmarłego kierownika owej wyprawy, Piotra Młoteckiego). Przegląd zaszczyciła też obecnością Anna Milewska, która zapowiada ukazanie się wkrótce biografii patrona festiwalu -- Andrzeja Zawady, autorstwa Ewy Matuszewskiej. Tak więc czuło się powiew wielkiego alpinizmu, co podkreśliła kapitalna diaporama Marka Arcimowicza z wejścia na Ama Dablam. A jednak głównym bohaterem przeglądu okazał się kto inny. Niekwestionowanym zwycięzcą został bowiem ujmujący film Mirka Dembińskiego "Wspólny lot". Podobnie jak we wcześniejszym, równie wspaniałym obrazie Mirka "Ikar", także i tu bohaterem filmu jest spadolotniarz. Tym razem jednak wymowa filmu jest zgoła inna -- młody człowiek, sparaliżowany w wyniku feralnego lądowania, nie zaprzestaje uprawiania tego niebezpiecznego sportu, a nawet wznosi się na wyżyny tej konkurencji, dokonując wraz z opiekującą się nim na co dzień małżonką pierwszego w historii lotu w duecie, gdzie pilotem jest osoba niepełnosprawna. A więc po raz kolejny w Lądku triumf odniósł wspaniały film, który skądinąd z górami ma jedynie pośrednie konotacje.

Oczywiście Przegląd w Lądku to nie tylko filmy i prezentacje, ale też i sławne już wieczorne hulanki i swawole. I tym razem panowała szampańska atmosfera, co trafnie wyraził jeden z szacownych jej uczestników słowami "kogo tu nie ma, ten kiep". Stoły uginały się od tańczących par, a panujący ścisk w sali jak na ironię uniemożliwił wejście do środka głównemu organizatorowi festiwalu -- Zbyszkowi Piotrowiczowi. Jemu też należą się gorące wyrazy uznania za wspaniałą organizację tej na trwałe wpisanej do kalendarza imprezy górskiej, gdzie obok prezentacji tego, co najlepsze na świecie, zawsze znajdzie się miejsce dla pokazania ważniejszych osiągnięć polskiego alpinizmu. Tegoroczny Przegląd był imprezą towarzyszącą obchodom 100-lecia zorganizowania się taternictwa polskiego.

Jak nas wczoraj powiadomił telefonicznie Xavier Eguskitza, podczas aklimatyzacyjnej wspinaczki w rejonie Shisha Pangmy zginęli w lawinie dwaj uczestnicy wyprawy Groupe Militaire de Haute Montagne (GMHM), Philippe Renard i Antoine de Choudens. Obaj byli doświadczonymi alpinistami, choć drugi z nich cieszył się większą sławą jako polarnik. Bez żadnego wsparcia zdobył on na nartach oba bieguny: 25 kwietnia 1996 Biegun Północny i 10 stycznia 1999 Południowy. Pomiędzy tymi dwoma wyczynami, 8 maja 1997, dokonał wejścia bez tlenu na Mount Everest, stając się pierwszym człowiekiem, który zdobył wszystkie trzy bieguny Ziemi. Do tej pory 14 ludzi dokonało tej sztuki, w tym Szwedka Tina Sjörgen. Z tej czternastki tylko 5 osób (w tym również Tina) w swych wyprawach polarnych nie korzystało z żadnego wsparcia, ale jedynie Antoine wszedł na Everest nie używając tlenu. Tylko on więc jak dotąd wypełnił przy trzech biegunach ideę by fair means w całości. Wyprawa GMHM miała w planie nową drogę na południowo-zachodniej ścianie Shisha Pangma, nie wiadomo jednak czy po tak ciężkiej stracie nie zrezygnuje z dalszej działalności. Jak podają strony internetowe, ciała obu ofiar zlokalizowano z pomocą detektorów lawinowych, niepogoda nie pozwoliła jednak na ich wydobycie.