Nigdy nie był stałym obywatelem Zakopanego, ale do roku 1939 często tu gościł, przemieszkując na Skibówkach. "W czasie, gdy byłem taternikiem, t.j. w latach 1905--1914" -- pisał o sobie. Do jego partnerów, oprócz brata, należeli Mieczysław Świerz i Władysław Kulczyński jr (zdjęcie). Jego nowe drogi i pierwsze wejścia na niezdobyte wówczas turnie (m.in. Zasłonistą, Wielką Kapałkową) wylicza W.H. Paryski w "Wielkiej encyklopedii tatrzańskiej". Po pierwszej wojnie światowej przyjechał na Skibówki w r. 1922 i znowu bywał tu rok w rok, uczestnicząc w życiu miejscowej artystycznej śmietanki. O Zakopanem dużo pisał, podobnie jak o taternictwie. Dwa zwłaszcza jego artykuły -- oba zamieszczone w "Taterniku" -- narobiły w światku taternickim wrzawy: relacja z tragicznego wypadku "W Buczynowej Turni" (1911) i -- szczególnie -- "Wycieczka, jak się o niej nie pisze" (1912). Po ostatniej wojnie ścigany przez władze PRL za udział w zorganizowanej przez Niemców wizji katyńskiej w r. 1943, w 1945 uciekł na Zachód, gdzie mieszkał aż do śmierci w r. 1960. Jego prochy wróciły do kraju i 13 grudnia 2003 przy dźwiękach kapeli góralskiej zostały uroczyście pogrzebane na Pęksowym Brzeżku w Zakopanem, co było, jak pisze "Tygodnik Podhalański", jego wyrażanym wobec rodziny cichym życzeniem. Starszy brat Ferdynanda, Walery, spoczywa w Krakowie.

W Federacji Alpinizmu Rosji po wielu latach prezesury prof. Eduarda Mysłowskiego doszło 6 grudnia do zmiany. Nowym prezesem wybrano 42-letniego himalaistę prof. Andrieja Wołkowa (m.in. Everest, Nanga Parbat, K2 do 7600 m, Cho Oyu, Changabang), prorektora Wyższej Szkoły Ekonomicznej. Jego zastępcą będzie Władimir Jazykow, "żelaznym" sekretarzem pozostaje Władimir N. Szatajew. Rosyjscy komentatorzy witają zmianę z nadzieją na lepsze funkcjonowanie zwierzchniego organu alpinizmu w ich kraju. 67-letniego Eduarda W. Mysłowskiego (zdjęcie), wykładowcę wyższych uczelni technicznych, znamy z różnych międzynarodowych spotkań, m.in. zjazdów UIAA. W dyskrecji przyznawał się nam do polskich korzeni swej rodziny (urodził się na Ukrainie), a nawet do tego że był potajemnie ochrzczony. W r. 1982 wszedł w pierwszej dwójce na Everest nową drogą, lewym filarem południowo-zachodniej ściany -- otrzymał za ten wyczyn Order Lenina (zob. wyżej).

Najwyższym szczytem Finlandii jest wznoszący się na granicy z Norwegią Haltiatunturi (1328 m), ma natomiast ten kraj liczne odsłonięcia skalne, pozwalające uprawiać wspinanie typu skałkowego. Minionej jesieni celem 19-osobowej wyprawy fińskiej był bardzo trudno dostępny Ulugh Muztagh w długim pasmie Kunlunu (zdjęcie). Organizatorem był Andriej Jerszow z Rosji, kierownikiem Antero Vartiainen. Z Biszkeku (wyjazd 11 września) podróżowano rosyjskimi ciężarówkami, m.in. przez pustynię Takla Makan, bazę założono 3 października pod lodowcem Yulin na wysokości 5175 m, czyli wyżej niż szczyt Mont Blanc. Zamiarem ekipy było pierwsze wejście na lodową piramidę Ulugh Muztagh Zachodniego (6925 m) i to całkowicie nową drogą, mianowicie granią zachodnią. Na śnieżnych stokach stanęły obozy 5700 i 6440 m. W dniu 12 października na dziewiczy szczyt weszli Finowie Marko Aho, Jari Ahtola, Antti Maenpaa i Kimmo Puoskari. Tydzień wcześniej, 6 października, Jerszow i Kirgiz Aleksnadr Pietrow weszli na dziewiczy P.5986 m. Nadzwyczajnie spisał się lekarz wyprawy, Heikki Karinen, który w dniach 8--13 października wszedł jako pierwszy człowiek na wznoszące się nad bazą szczyty 5993 m, 6060 m, 6094 m, 6146 m i 6285 m. Odludny Ulugh Muztagh (6973 m), długo uważany za wysoki siedmiotysięcznik (7723 m), miał dotąd zaledwie dwa wejścia, oba od południowego wschodu: chińsko-amerykańskie w r. 1985 oraz japońskie w 1989. Wspaniałą przygodą krajoznawczą była niemal miesięczna podróż wyprawy fińskiej z Biszkeku: w obie strony przebyto ciężarówkami 5200 km, z tego 1200 km po piachach pustyni i górskich bezdrożach na wysokości 4--5000 m, co nawiasem mówiąc dało uczestnikom aklimatyzację wystarczającą do zaatakowania wysokich szczytów prosto z marszu.

Na mapce dołączonej przez Grzegorza Głazka do jego recenzji AAJ (GG z 23.12.2003) widać w grani Minya Konka (7556 m) szczyt nazwany Grosvenor (6376 m). Ta piękna piramidalna góra (zdjęcie), od północy podcięta wysokimi ścianami, w dniu 5 listopada 2003 otrzymała pierwsze wejście. Dokonali go w śmiałym wypadzie znani Brytyjczycy, Julie-Ann Clyma i Roger Payne -- prawą stroną północnej ściany a następnie zachodnią granią. Na ścianie przeszli 15 wyciągów lodu, mikstu i skały (szkockie IV--V, odcinki VI), by na wysokości 5900 m wydostać się na grań. Po wietrznym biwaku wspinali się kruchą granią (kamienie poprzecinały im obie liny) i po jeszcze jednym biwaku (6100 m) osiągnęli dziewiczy śnieżny szczyt. Schodzili granią północno-wschodnią -- z noclegami na wysokości 6200 i 5700 m, by z przełęczy pod szczytem Jiaz (6540 m) zjechać z powrotem na północną stronę. Zdaniem Rogera i Julie, w Daxue Shan jest jeszcze do zdobycia 5 dziewiczych 6-tysięczników i bezlik grani, filarów i ścian -- niektóre o dużych trudnościach, zwłaszcza że skała nie jest na ogół lita.

"Iść dalej byłoby samobójstwem" -- oświadczyli uczestnicy drugiego ataku szczytowego japońskiej wyprawy Sekcji Tokai JAC na południową ścianę Lhotse. Jak już podawaliśmy (GS 12/03), pierwszy atak zakończył się na wysokości 7850 m (obóz III). W dniach 14 i 15 grudnia 2003 Toshiyuki Kitamura z 2 towarzyszami i Szerpą założyli obóz IV (8300 m), z którego miał nastąpić ostateczny szturm. Przy próbie okazało się jednak, że zagrożenie lawinowe jest zbyt duże, by podjąć takie ryzyko. Kierownik Noboru Onoe i szef sportowy Osamu Tanabe zarządzili odwrót i zakończenie wyprawy, zwłaszcza że jej zezwolenie wygasało 20 grudnia. Powtórzył się scenariusz sprzed dwóch lat, chociaż tym razem zespół przebił się o 700 m wyżej. Tanabe uczestniczył w obydwu próbach: tegorocznej i tej w grudniu 2001 roku. Czy za rok lub dwa zdecyduje się na trzecią wyprawę?

Tymczasem nasza wyprawa zimowa na Shisha Pangmę wykurowała się z wirusowej grypy i założyła bazę wysuniętą, wrócił też z Katmandu Simone Moro. Według najświeższych informacji, stoi już obóz I (6100 m), nad którym 23 grudnia zaporęczowano 300 m drogi hiszpańskiej. Okres świąt spędzono w bazie.

Celem wyjazdu Jacka Czyża (zdjęcie) do Kalifornii minionej jesieni (25 IX -- 27 X) miało być poprowadzenie nowej klasycznej drogi w Yosemite. Jego partnerem był Jacek Krawczyk (Fremont, CA). W okresie wstępnym obaj przeszli kilka znanych standardów. Na pierwszy ogień poszła droga "Misty Wall" na Yosemite Falls (V 5.11d A0, 16 wyciągów; 4 X, ok. 15 godzin), kilka dni później (10 X) droga zachodnią ścianą Leaning Tower (V 5.7 do 5.13, A2), którą przeszli w ok. 10 godzin. Trzecim celem była "Galactic Hitchhiker" (V 5.11b) na Glacier Point. Jak informują obaj autorzy powtórzenia, droga ta w górnej części ma niejasny przebieg, co spowodowało, iż zgubili ją dwukrotnie. Za pierwszym razem zmusiło ich to do przejścia własnego wariantu 5.10 c/d R (z nieoczekiwaną możliwością asekuracji z kostek na płycie), zaś za drugim razem, w ostatnim spiętrzeniu ściany (4 wyciągi), na dobre pożegnali oryginalną drogę, co z kolei wymogło pokonanie wariantów o trudności 5.9-5.10. Ogółem całe przejście tej wysokiej ściany (900 m) zajęło im także ok. 10 godzin. Powyższe trzy drogi zostały najprawdopodobniej pierwszy raz zrobione przez Polaków. W dniu 16 października Czyż i Krawczyk wybrali się na "Free Blast" na El Capie w celu rozpoznania terenu w pobliżu, z myślą o nowej klasycznej drodze. Na trzecim wyciągu (5.11b) prowadzący Krawczyk złamał sobie w trakcie wspinania środkowy palec u ręki, co oczywiście musiało się skończyć zmianą planów i szybkim wycofaniem. W dalszej części pobytu Czyż samotnie podjął jeszcze próbę przejścia hakówki Jima Beyera "Heading For Oblivien" na Leaning. Zdołał na niej przejść dwa z trzech najtrudniejszych wyciągów, oba o trudności A4. Pokonanie pierwszego z nich (o znacznym ryzyku) zajęło prawie cały dzień. Droga zapowiada się całkiem interesująco, niestety bliski termin powrotu a także inne okoliczności sprawiły, iż dokończenie jej zostało przesunięte przez Czyża na przyszłoroczną wiosnę. Władysław Janowski (Rudaw Janowic)

Nawiązując do wspomnienia o ś.p. Marku Nowickim w GS 10/03, chcę dorzucić nieznaną dotąd informację o jeszcze jednej nowej drodze Marka, dzisiaj bardzo popularnej, ale ochrzczonej innym nazwiskiem. Kompletując materiały przewodnikowe w okresie 1998--2000, w archiwum Witolda H. Paryskiego, wśród listów o rejonie Mnicha, natrafiłem na notatkę Marka Nowickiego o jego wejściu wraz z Jarosławem Uszyńskim na Próg Mnichowy w lipcu 1964 roku. Wybitny komin oceniono na VI, bardzo krucho (dziś droga ta ma ocenę o stopień niższą, ale dyskusyjną, bo z racji kruszyzny nie jest latem powtarzana). Opis w notatce jest lakoniczny, jednak ustalenie formacji jest jednoznaczne (zdjęcie), bo następny żleb na prawo jest zupełnie łatwy (na marginesie: pokonywano go przed r.1950 -- opis Paryskiemu przesłał np. Krzysztof Tatarkiewicz w uwagach do tomu IV WHP; nazywanie tego żlebu w jednym z przewodników nazwiskiem wspinacza z lat 90. jest nieporozumieniem).

Notatka nosi odręczną adnotację Witolda Paryskiego, iż otrzymał ją 1 grudnia 1970. To m.in. (oraz liczne literówki) wskazywałoby, że maszynopis pochodzi bezpośrednio od Marka Nowickiego, a nie jest notatką przepisaną przez WHP. Jest to być może fragment większego zbioru notatek, jaki Marek przesłał do WHP, na zwyczajowy jego apel o materiały (np. przy tej samej okazji znalazłem opis wariantu Marka na Żabiej Lalce, wymieniony już w małej monografii w "A Zero" nr 3 z 2002 roku). Data przekazania wskazuje na to, że działo się to w okresie chwilowego wzrostu aktywności Marka, gdy być może porządkował on swe drobniejsze dokonania z lat wcześniejszych.

Tak więc Kuluar Kurtyki ma pierwsze odnotowane przejście w lipcu 1964 roku. Mógłby się nazywać Kuluarem Płanetników. Oczywiście nie będziemy walczyć o zmianę utartej nazwy -- bo, podobnie jak Zachód Grońskiego czy Zachody Abgarowicza -- rzecz utrwaliła się za sprawą wspinaczy, którzy rozpropagowali te formacje zimą i nazwy te mają się dobrze.

Przy okazji, sprostowania wymaga wiadomość bezkrytycznie podawana przez nowsze przewodniki, iż zimowego przejścia kuluaru dokonali Maciej Włodek-Colorado i Jacek Rusiecki-Dżak przy okazji kręcenia filmu "Dwóch" Jerzego Surdela w 1967 roku. Niedawno zapytani przez niżej podpisanego, podali jasno, że owszem wspinali się w tym kuluarze, ale pokonali tylko dwa wyciągi (do połowy), właśnie tyle ile trzeba było do filmu. Zatem o dekadę późniejsze zimowe pierwszeństwo w tym kuluarze Wojciecha Kurtyki i Jerzego Dudały (z Katowic -- publikujemy to nazwisko po raz pierwszy) nie jest zagrożone. Jak wspomina dziś Wojtek Kurtyka, był to sezon, gdy "odkrył" on nad Morskim Okiem liczne lodospady, ale z trudem znajdował partnerów na ich przejścia. W samym kuluarze sprawa nie była łatwa, bo mieli jeden prosty czekan i raki, na których w lodzie Wojtek stawał tylko bokiem. Kluczowy kilkumetrowy odcinek pokonał rąbiąc stopnie i chwyty -- do dziś pamięta to rąbanie w pionie, gdy drugą ręką w wełnianej rękawiczce trzymał się chwytu w lodzie.

Z lektury książki wyjść w schronisku przy Morskim Oku z ostatnich lat można oszacować, iż zimą Kuluar Kurtyki jest celem około 20--25% ogółu wspinaczy, wpisujących swoje przejścia. Tak więc można stwierdzić, że w osobie Marka utraciliśmy prawdopodobnego autora najbardziej popularnej drogi zimowej Tatr.

W dnia 2, 5 i 6 grudnia 2003 roku miał miejsce w Warszawie pierwszy Przegląd Filmów Górskich, będący echem podobnej imprezy w Lądku-Zdroju (GG 10/03 z 2.10.2003). Wtorkowy wieczór w Klubie Olimpijskim zgromadził całkiem liczną widownię, która ciepło przyjęła zarówno dwa filmy, jak i materiały reportażowe kręcone w Lądku, zwłaszcza gawędę Andrzeja Zawady sfilmowaną przez Michała Kochańczyka. Barwnym uzupełnieniem były fragmenty dopiero co wydanej książki Ewy Matuszewskiej "Lider. Górskim szlakiem Andrzeja Zawady" -- czytane przez Annę Milewską.

Kolejne seanse odbywały się już w kinie "Luna", gwarantującym odpowiednią jakość projekcji (sam ekran ma 10 m szerokości). W sumie zaprezentowano tam 13 filmów, w tym pięciu laureatów kolejnych edycji z Lądka Zdroju. I to właśnie dwa z nich -- "Ikar" Mirosława Dembińskiego i "Wild Climbs. Colorado" ze Steve Hastonem wywarły największe wrażenie. Podobały się też filmy Dariusza Załuskiego, film "Hybryda" oraz nagradzany w świecie "Mustang" Pavla Barabašá. Kolejne projekcje wzbogacały wypowiedzi znanych postaci naszego alpinistycznego światka: Wojciecha Brańskiego, Leszka Cichego, Anki Czerwińskiej, Piotra Pustelnika czy Ryszarda Pawłowskiego. Całość zręcznie poprowadziła Monika Rogozińska, której w sobotni wieczór towarzyszył pełen werwy Zbyszek Piotrowicz (inicjator, organizator i szef przeglądu w Lądku-Zdroju).

Cennym uzupełnieniem projekcji filmowych były ekspresyjna diaporama Marka Arcimowicza z Ama Dablam oraz barwny pokaz slajdów Moniki Rogozińskiej z zimowej wyprawy na K2. Na zakończenie sobotniego wieczoru, zgodnie z lądkowym zwyczajem, rozlosowano namiot -- nagrodę ufundowaną przez głównego sponsora, firmę Bergson.

Impreza cieszyła się dużym zainteresowaniem (na piątkowe seanse zabrakło wręcz biletów), ogólne wrażenia uczestników też są pozytywne (czasami wręcz entuzjastyczne), co potwierdza potrzebę organizowania podobnych spotkań w stolicy. W sumie przez sale projekcyjne przewinęło się ok. 1000 osób. Warto jednak dodać, że impreza ta, przygotowana w ciągu ledwie kilku tygodni, powstała dzięki "pospolitemu ruszeniu" warszawskiego środowiska, w tym Polskiego Klubu Górskiego, pomocy kilku życzliwych firm i osób, a także ogromnemu zaangażowaniu gospodarzy imprezy -- czyli Bohdanowi Sobierajowi z Klubu Olimpijskiego PKOl i Agnieszce Biedak z kina Luna. Wszystkim należą się gorące podziękowania!

Jak wynika ze strony internetowej wyprawy, obecnie (10 grudnia) przepakowuje się ona w Nyalam w Tybecie, by rozpocząć karawanę pod szczyt. Simone Moro przekazuje informację, jaką zespół uzyskał od oficera łącznikowego: otóż na południowej ścianie Shisha Pangmy operuje już dwóch Anglików, którzy do tej pory osiągnęli wysokość 6800 m, wyprzedzają więc znacznie nasz zespół. Powrót zaplanowali oni na 18 grudnia, ew. wejście na szczyt nastąpi zatem przed nastaniem zimy kalendarzowej. Moro podaje dalej, że celem polsko-międzynarodowej ekipy nie jest, jak pierwotnie podawano, powtórzenie drogi Wielickiego na południowej ścianie, lecz poprowadzenie nowej, oryginalnej drogi. Miejsca na logiczne rozwiązania jest tam jeszcze pod dostatkiem.

Shisha Pangma (8027 m, są też inne koty) jest jednym z dwu najniższych 8-tysięczników i jedynym z całej czternastki w całości położonym w Tybecie (zdjęcie). Jako pierwsza zdobyła ją ogromna wyprawa chińsko-tybetańska w r.1964, Polacy wnieśli jednak spory wkład w sportową eksplorację masywu (Kukuczka i Hajzer 1987, Kurtyka 1990, Wielicki 1993). Wanda Rutkiewicz była trzecią kobietą na szczycie głównym (w r.1987). Kukuczka i Hajzer zdobyli jako pierwsi wierzchołek Shisha Pangma West (7966 m). Wejścia są obecnie liczne, ale zdecydowana większość alpinistów kończy je na niższym wierzchołku centralnym (8008 m). Sukcesu zimowego do tej pory nie było.